Als anderen voor u beslissen

Als u niet zelf (alle) zaken kunt regelen

Soms kunnen mensen door een aandoening hun eigen belangen niet of niet goed behartigen. Mensen met een psychose, een verstandelijke beperking of mensen die erg dement zijn bijvoorbeeld zijn hier soms niet toe in staat. Voor hen bestaan wettelijke regelingen die er voor zorgen dat andere mensen hun belangen kunnen behartigen. Andere mensen treden dan dus als vertegenwoordiger op.

Er zijn drie vormen van vertegenwoordiging:

• schriftelijk gevolmachtigde
• niet-benoemde vertegenwoordiger/plaatsvervanger
• wettelijk aangewezen vertegenwoordiger

Schriftelijk ge(vol)machtigden

Sommige mensen stellen – voordat zij wilsonbekwaam worden en dus niet meer zelfstandig kunnen beslissen over medische behandelingen – een schriftelijke wilsverklaring op. Dit is een geschreven document waarin iemand aangeeft welke (medische) beslissingen er genomen moeten worden op het moment dat hij of zij dat zelf niet meer kan. Een andere vorm van een schriftelijke verklaring is een volmacht. Hierin kan de patiënt iemand van tevoren als vertegenwoordiger aanwijzen.

De niet-benoemde vertegenwoordiger/plaatsvervanger

Het kan zijn dat iemand niet meer in staat is tot een redelijke inschatting van zijn of haar belangen. Tegelijk kan het dan zijn dat er geen zelfgekozen gemachtigde of een wettelijke vertegenwoordiger is aangewezen. In dat geval kan de echtgenoot of andere levensgezel namens de patiënt beslissen. Als deze er niet is of dit niet kan of wil, kan een ander familielid dit doen. Dit gebeurt uiteraard in goed overleg. Het moet voor de behandelaar duidelijk zijn wie de vertegenwoordiger is. Deze persoon is een vast aanspreekpunt voor de behandelaars.

Van de vertegenwoordiger wordt verwacht dat hij of zij in het belang van de patiënt handelt en zo veel mogelijk rekening houdt met zijn of haar wensen en voorkeuren.

Het kan zijn dat de vertegenwoordiger niet optreedt in het belang van de patiënt. In dat geval kan de hulpverlener de beslissing van de vertegenwoordiger naast zich neerleggen en tot iets anders besluiten.

Wettelijke aangewezen vertegenwoordiger

Deze vorm van vertegenwoordiging geldt als een zwaar middel. Het moet daarom bij de rechter worden aangevraagd. Als het kan zal de rechter een andere oplossing kiezen, maar soms is zo’n oplossing er simpelweg niet.

In eerste instantie is het de hulpverlener die bepaalt of iemand wilsonbekwaam is. Dit betekent dat iemand (tijdelijk) niet in staat is voor zichzelf te beslissen. De rechter kan dan tijdelijk, voor langere duur of alleen voor het regelen van bepaalde zaken een vertegenwoordiger toewijzen.

Bij het aanwijzen van een vertegenwoordiger gaat de voorkeur uit naar iemand die dichtbij staat. Dan kunt u denken aan bijvoorbeeld een partner, een van de ouders of een broer of zus. Van een vertegenwoordiger wordt verwacht dat hij of zij in het belang van zijn naaste handelt en zo veel mogelijk rekening houdt met zijn of haar wensen en voorkeuren.

De hulpverlener kan de beslissing van de vertegenwoordiger naast zich neerleggen als hij of zij vindt dat de vertegenwoordiger niet optreedt in het belang van de naaste.

Er bestaan drie vormen van wettelijke vertegenwoordiging:

• mentorschap
• bewind
• curatele

Mentorschap

Een mentor wordt aangesteld als iemand zijn of haar persoonlijke belangen niet meer kan behartigen. Het gaat hierbij niet om zaken die te maken hebben met geld of bezittingen, maar om dingen die te maken hebben met de behandeling en begeleiding.

De vertegenwoordiger (‘mentor’) kan bijvoorbeeld toestemming geven voor een bepaalde behandeling als iemand dat zelf niet meer kan. Hij of zij kan ook het medisch dossier inzien, bijvoorbeeld om te kunnen beoordelen of een bepaalde behandeling goed voor iemand is. Nog een ander voorbeeld: de mentor heeft een stem in de vraag of iemand al dan niet zelfstandig kan gaan wonen.

Bewind

Een bewind heeft te maken met financiële en materiële zaken, dus met geld en bezittingen. Het is niet zo dat de vertegenwoordiger (‘bewindvoerder’) alle beslissingen neemt. Vaak is er een afspraak dat hij of zij in bepaalde zaken vertegenwoordigt en in andere niet.

Iemand kan bijvoorbeeld afspreken dat de vertegenwoordiger niet zelf over een erfenis of spaargeld mag beschikken, maar wel over de uitkering. Of: dat iemand niet zelf zijn huis mag verkopen (of een waardevol schilderij, een bijzondere postzegelverzameling enzovoort).

Curatele

Een curator wordt aangesteld als iemand de gevolgen van zijn beslissingen niet meer kan overzien. Dit geldt zowel voor beslissingen over geld en bezit als voor beslissingen over de zorg. Zonder toestemming van de vertegenwoordiger (‘curator’) mag iemand niets kopen of verkopen.

Hij of zij mag dan ook geen andere overeenkomsten aangaan, zoals een lening sluiten of met iemand trouwen. De curator moet er bovendien voor zorgen dat hij of zij een goede behandeling krijgt. Dat kan gevolgen hebben. Het kan bijvoorbeeld betekenen dat iemand niet naar een andere stad kan verhuizen omdat hij of zij in de buurt van zijn of haar hulpverleners moet blijven.

Meer informatie

'Curatele, bewind en mentorschap' is een brochure van het ministerie van Justitie. U kunt de brochure bestellen of downloaden via www.rijksoverheid.nl.