Gedwongen opname

Soms de beste oplossing

Het komt voor dat iemand moet worden opgenomen in een psychiatrisch ziekenhuis (een GGZ-instelling of de psychiatrische afdeling van een ziekenhuis). Dit gebeurt als u een gevaar vormt voor uzelf en/of voor anderen.

Een gedwongen opname is ingrijpend. U bent niet meer de baas over uw eigen leven. U moet meemaken dat andere mensen voor u beslissen. Misschien maakt u mee dat u voor uw leven of vrijheid vecht, letterlijk, en dat anderen u met lichaamskracht dwingen toch te doen wat zij willen. Dat is een ingrijpende en nare ervaring.

Toch zit er soms niets anders op. Het kan voorkomen dat u tijdens een ernstige crisis zo slecht voor uzelf zorgt dat uw gezondheid in gevaar komt. Het kan ook zijn dat u door uw gedrag anderen schade toebrengt of dat u zich zo ellendig voelt, dat u probeert om een einde aan u leven te maken. In zulke gevallen is een gedwongen opname de enige oplossing, om erger te voorkomen.

“Mijn tante, voor wie ik altijd zo veel bewondering heb gehad, was niet echt mijn tante meer. Haar ziekte had haar totaal veranderd, een ander mens gemaakt. Hoewel ze vroeger heel ijdel was en zichzelf tot in de puntjes verzorgde, deed ze dat helemaal niet meer. Vieze haren, oude kleding en een grauwe huid. Zo triest en in de war ook. Op het laatst zat er niets anders op dan haar op te laten nemen. Het doet pijn dat dit mijn tante moet gebeuren. Maar een opname was in dit geval gewoon het beste.”

Wet bijzondere opneming psychiatrische ziekenhuizen (BOPZ)

U mag niet zonder goede redenen tegen uw zin opgenomen worden of opgenomen blijven. Hier zijn strenge regels voor. Deze zijn vastgelegd in de Wet bijzondere opneming psychiatrische ziekenhuizen (BOPZ). In de wet staat in grote lijnen onder welke voorwaarden een gedwongen opname is toegestaan, hoe deze moet verlopen en welke rechten u heeft tijdens de opname. In de Wet geneeskundige behandelingsovereenkomst (WGBO) staat welke rechten u in het algemeen als patiënt heeft.

Nieuwe wet

Inmiddels is er een nieuwe wet in de maak die de BOPZ moet gaan vervangen: de Wet zorg en dwang. Deze wet beoogt een betere positie voor mensen met dementie of een verstandelijke beperking die door zorgverleners in hun vrijheid worden beperkt of tegen hun zin zorg moeten ondergaan. Wanneer de nieuwe wet in werking treedt is nog niet duidelijk.

Wanneer is gedwongen opname toegestaan?

Een opname onder dwang mag alleen als aan alle onderstaande voorwaarden is voldaan:

• u bent in een situatie waarin u voor uzelf of uw omgeving gevaarlijk bent of waarin de kans op gevaar heel groot is
• dit gevaar heeft duidelijk te maken met uw psychiatrische stoornis
• een opname is de enige manier om het gevaar af te wenden
• en u weigert om zich vrijwillig te laten opnemen

U bent een gevaar voor uzelf of uw omgeving

Voorwaarde voor een gedwongen opname is dus dat u een gevaar bent voor uzelf of uw omgeving. Er zijn verschillende situaties denkbaar waarin gedwongen opname wenselijk kan zijn. Uw eigen leven kan in gevaar zijn, bijvoorbeeld wanneer u zichzelf probeert te doden, of wanneer u zich tijdens een ernstige episode zó verwaarloost dat uw gezondheid schade oploopt. Ook anderen kunnen in gevaar zijn, bijvoorbeeld wanneer u roekeloos of agressief bent.

Maar ‘gevaar’ kan ook breder worden opgevat en te maken hebben met uw functioneren binnen de maatschappij en uw omgang met anderen. Ook al loopt uw leven en dat van anderen niet direct gevaar, uw gedrag kan tóch zo extreem zijn dat het uzelf of anderen schaadt. Voorbeelden van zulk gedrag zijn: grote schulden maken, al uw huisraad bij het grofvuil zetten of nachtenlang harde muziek draaien. U brengt daarmee uw ‘maatschappelijk of sociaal bestaan’ in gevaar, zoals dat heet. Ook deze gedragingen vallen daarom onder de Wet BOPZ.

Een opname is de enige uitweg

Vaak kunt u geholpen worden zonder een opname. In situaties waarin u voor uzelf of voor anderen een gevaar bent, lukt dat soms niet. Alleen als een gedwongen opname de enige manier is om het gevaar af te wenden, is dit toegestaan. Er is veel speciale hulp nodig en die is alleen te vinden in een psychiatrisch ziekenhuis.

Hoe werkt de wet in de praktijk?

Er zijn veel situaties te bedenken waarin u een gevaar bent voor uzelf of uw omgeving.

Soms is er nog geen direct gevaar, maar is de kans op een gevaarlijke situatie wel heel groot. Er is dan geen acute crisis, maar een gedwongen opname is wel noodzakelijk om te voorkomen dat een crisis ontstaat. Dit gebeurt via een rechterlijke machtiging (RM).

Andere keren is het gevaar heel direct en is het nodig meteen in te grijpen. Er is dan wél een acute crisis. In dit geval bestaat de mogelijkheid van een spoedprocedure: de inbewaringstelling (IBS).

Opname via een rechterlijke machtiging

Opname via een rechterlijke machtiging (RM) gebeurt wanneer wel gedwongen opname nodig is, maar de situatie niet zo ernstig is dat direct moet worden ingrepen.

Wie kan een verzoek om rechterlijke machtiging indienen?

Voor een gedwongen opname via een rechterlijke machtiging (RM) is een verzoek nodig. Zo’n verzoek kan worden ingediend door:

• uw partner, broers en zussen, (klein)kinderen, (groot)ouders, ooms en tantes
• de officier van justitie; deze kan op eigen initiatief of op aandringen van anderen (bijvoorbeeld hulpverleners) een verzoek indienen

U kunt ook eventueel zélf een rechterlijke machtiging aanvragen. Dit kunt u doen wanneer u wilt voorkomen dat u tijdens een opname vertrekt, bijvoorbeeld wanneer u verslaafd bent en wilt afkicken, maar nu al weet dat dit u erg zwaar zal vallen. Een machtiging die u zelf aanvraagt heet een machtiging op eigen verzoek.

Wat gebeurt er daarna?

De rechterlijke machtiging moet worden aangevraagd bij de officier van justitie. Die vraagt om een verklaring van een onafhankelijke psychiater. Als u al bent opgenomen - en de dwang nodig is om ervoor te zorgen dat u opgenomen blijft - regelt de geneesheer-directeur de verklaring. Ook moet een behandelplan worden ingediend.

De rechter beoordeelt vervolgens of aan alle voorwaarden is voldaan en beslist pas als er genoeg informatie is verzameld. De informatieverzameling gebeurt op basis van gesprekken met u, uw arts, partner, familie en anderen die bij het verzoek betrokken zijn, bijvoorbeeld uw huisarts. Tijdens het gesprek met de rechter heeft u recht op bijstand van een advocaat. Deze bereidt het gesprek met u voor en is er bij aanwezig. De rechter zorgt ervoor dat u een advocaat krijgt toegewezen. Dit kost u niets.

De beslissing van de rechter

Wanneer de rechter alle betrokkenen gehoord heeft en voldoende informatie heeft verzameld neemt hij of zij een beslissing. Dit gebeurt zo snel mogelijk. Als u al opgenomen bent is dit binnen drie weken. De rechter kan, afhankelijk van uw situatie, verschillende soorten machtigingen afgeven:

• De eerste rechterlijke machtiging, de voorlopige rechterlijke machtiging genoemd, duurt maximaal zes maanden, maar kan ook voor een kortere periode gelden. Gaat het daarna beter met u, dan kunt u meestal gewoon naar huis of de behandeling vrijwillig voortzetten.
• Het kan ook zijn dat uw behandelaars het nog niet verantwoord vinden dat u naar huis gaat. Ze vragen dan een verlenging van de machtiging aan, de zogenaamde voortgezette rechterlijke machtiging. Dat kan voor maximaal een jaar. Als u het daar niet mee eens bent, kunt u de directie van het ziekenhuis vragen om de machtiging te beëindigen. Als de directie dat niet wil, kunt u het de rechter vragen.
• Hierboven kwam al aan bod dat u onder bepaalde voorwaarden ook zélf een verzoek kunt indienen u te laten opnemen. De duur van een rechterlijke machtiging op eigen verzoek is minimaal zes maanden en maximaal een jaar. Een mogelijkheid tot verlenging is er niet.
• Ten slotte is gedwongen opname ook mogelijk bij een voorwaardelijke rechterlijke machtiging. Eigenlijk is een voorwaardelijke machtiging juist bedoeld om te voorkomen dat u wordt opgenomen. Wanneer u zich echter niet houdt aan de afspraken die zijn gemaakt over bijvoorbeeld het innemen van de medicijnen, of wanneer u gevaar veroorzaakt, kunt u echter tóch gedwongen worden opgenomen.

Verlof

Bent u opgenomen met een rechterlijke machtiging dan kunt u alleen met verlof als uw behandelend arts u hiervoor toestemming geeft. Aan dat verlof kunnen bepaalde voorwaarden verbonden zijn, het blijven gebruik van uw medicijnen bijvoorbeeld. Als dit mogelijk is, bespreekt uw behandelend arts het verlof vooraf ook met uw partner of familieleden. Dan kunnen zij zich er op voorbereiden.

Wanneer eindigt een rechterlijke machtiging?

De rechterlijke machtiging eindigt na een bepaalde periode vanzelf indien geen verlenging van de machtiging is aangevraagd. U kunt de instelling waar u was opgenomen dan verlaten. Tenzij u nog een tijdje vrijwillig opgenomen wilt blijven en uw behandelend arts het hier ook mee eens is.

Een rechterlijke machtiging kan op elk moment door de behandelend arts worden opgeheven. U kunt de instelling waar u bent opgenomen ook zelf om opheffing vragen als uw situatie verandert. Wordt dit verzoek afgewezen dan kunt u hiertegen in beroep bij de rechtbank.

Opname via inbewaringstelling (IBS)

Bij een acute crisis heeft u direct hulp nodig. Een gedwongen opname verloopt in dat geval via een inbewaringstelling (IBS).

Wie kan een verzoek om inbewaringstelling indienen?

Iedereen die vindt dat u een gevaar bent voor uzelf of voor uw omgeving kan dit melden bij een arts, GGZ-instelling of de politie. Ook als u al bent opgenomen en u wilt vertrekken terwijl uw behandelend arts wil dat u blijft, kunt u een inbewaringstelling krijgen.

Wat gebeurt er daarna?

De burgemeester geeft een inbewaringstelling af, nadat een psychiater of huisarts hiervoor een schriftelijk verzoek heeft ingediend. Deze procedure verloopt snel. Als de burgemeester vindt dat een inbewaringstelling nodig is, dan ondertekent hij het formulier. U ontvang hier een kopie van en uw naasten worden op de hoogte gesteld van de situatie. De burgemeester zorgt ervoor dat u (gratis) een advocaat krijgt.

De beslissing van de rechter

De officier van justitie ontvangt de verklaring van de burgemeester en uw medische gegevens. Als de officier het eens is met de inbewaringstelling, wordt een rechter ingeschakeld. De rechter beslist of de inbewaringstelling terecht is en voortzetting krijgt. De rechter praat met u en uw advocaat (en soms ook anderen, zoals uw arts of naasten) om tot een goede beoordeling te kunnen komen.

Wat gebeurt er daarna?

Als de rechter de inbewaringstelling goedkeurt, is deze drie weken geldig. Vaak heeft opname na drie weken al zoveel resultaat dat deze vrijwillig of ambulant (poliklinisch) kan worden voortgezet. Vindt de arts inbewaringstelling voor een langere periode nodig, dan moet een rechterlijke machtiging worden aangevraagd.

Wanneer eindigt een inbewaringstelling?

Een inbewaringstelling eindigt automatisch na drie weken. Wilt u dat deze eerder wordt opgeheven dan kunt u dit aan de rechter vragen tijdens een gesprek over de inbewaringstelling. Een inbewaringstelling kan op elk moment door de behandelend psychiater worden opgeheven. U kunt de instelling waar u bent opgenomen ook zelf verzoeken u te ontslaan.

Welke rechten heeft u tijdens uw opname?

U heeft alle rechten, zoals elke burger. De rechten die zijn opgenomen in de Wet geneeskundige behandelingsovereenkomst (WGBO) gelden dus ook. Dit betekent dat u een behandeling mag weigeren. Een gedwongen opname betekent dus niet automatisch een gedwongen behandeling.

Gedwongen behandeling

Gedwongen behandeling betekent dat een hulpverlener een bepaalde behandeling ondanks uw weigering tóch toepast. Dit kan bijvoorbeeld betekenen dat u via een infuus vocht en voeding of via een injectie medicijnen krijgt. Het kan ook betekenen dat uw bewegingsvrijheid wordt beperkt.

Een gedwongen behandeling is alleen toegestaan als een behandeling echt noodzakelijk is om te voorkomen dat u uzelf of anderen in gevaar brengt. Er gelden voor een gedwongen behandeling bepaalde regels. De behandeling moet bijvoorbeeld opgeschreven worden in een behandelplan. Daarnaast moet de geneesheer-directeur over de behandeling worden geïnformeerd. De Inspectie voor de gezondheid en uw naasten worden ook op de hoogte gesteld. De Inspectie onderzoekt achteraf of de gedwongen behandeling echt nodig was en of het ziekenhuis zorgvuldig heeft gehandeld. Een gedwongen behandeling mag nooit langer duren dan nodig is.

Vertegenwoordiging

Een andere situatie waarin een gedwongen behandeling kan voorkomen is die waarin u wilsonbekwaam bent. U bent dan - bijvoorbeeld vanwege een psychische stoornis - niet in staat om zelfstandig beslissingen te nemen over uw behandeling. Daarom doet een vertegenwoordiger dit voor u. Meestal bepalen uw hulpverleners of u wilsbekwaam bent. U wijst zelf een vertegenwoordiger aan. In de praktijk is dit meestal de partner of een familielid.

De Wet geneeskundige behandelingsovereenkomst (WGBO) bepaalt dat u alleen een gedwongen behandeling mag krijgen als u wilsonbekwaam bent en uw vertegenwoordiger hiervoor toestemming geeft. De behandeling moet dan wel nodig zijn om ernstige schade te voorkomen. U mag niet zomaar in een psychiatrisch ziekenhuis worden vastgehouden. Dit mag alleen als er een inbewaringstelling of rechterlijke machtiging is afgegeven.

Patiëntenvertrouwenspersoon

Uw rechten zijn belangrijk. Het is daarom goed er iets vanaf te weten. In het psychiatrisch ziekenhuis kunt u een afspraak maken met een patiëntenvertrouwenspersoon (pvp-er). Deze is niet in dienst van het ziekenhuis, maar van een onafhankelijke stichting. De patiëntenvertrouwenspersoon geeft voorlichting over uw rechten en helpt u om deze rechten in praktijk te brengen.

BOPZ-klachten

U heeft altijd het recht een officiële klacht in te dienen als u ergens niet tevreden over bent. Voor zaken die te maken hebben met de BOPZ is er een aparte klachtenprocedure. U kunt zelf een klacht indienen, maar ook uw familie en zelfs andere mensen die zijn opgenomen mogen dit doen.

Deze klachten worden behandeld door een BOPZ-klachtencommissie. Deze is in elk psychiatrisch ziekenhuis verplicht. De commissie bestaat in elk geval uit een psychiater en een jurist. Voor hulp bij het indienen van een klacht bij deze commissie kunt u terecht bij de patiëntenvertrouwenspersoon.

Hoe lang duurt de opname?

De reden dat u tegen uw zin wordt opgenomen, is omdat u een gevaar vormde voor uzelf of uw omgeving. De gedwongen opname eindigt als dit gevaar is geweken. U kunt uw ontslag zelf aanvragen, maar anderen kunnen dit ook doen. De geneesheer-directeur van het ziekenhuis beslist of u inderdaad met ontslag kunt.

Vaak zijn er tussenstappen. Een eerste stap is bijvoorbeeld dat u op verlof mag. Daarbij gelden voorwaarden: dat u uw medicijnen neemt, dat u zich tijdens het verlof laat behandelen enzovoort. De volgende stap kan zijn om u te ontslaan, maar ook weer onder voorwaarden. Op die manier kunt u geleidelijk naar een definitief ontslag toe werken.