Woordenlijst

Acromegalie

Acromegalie is een aandoening waarbij het lichaam te veel groeihormoon aanmaakt. Dit kan allerlei klachten geven. Een van de opvallendste klachten is dat handen, voeten, neus en onderkaak groter worden.

Als acromegalie in de kinderjaren ontstaat, wanneer de groeischijven in de botten nog niet dicht gegroeid zijn, ontstaat er gigantisme (reuzengroei).

Addison, ziekte van

De ziekte van Addison is geen hypofyseaandoening, maar een aandoening waarbij het lichaam te weinig van het hormoon cortisol aanmaakt. Cortisol wordt aangemaakt door de bijnierschors. De bijnierschors doet dit op zijn beurt weer onder invloed van het bijnierschorsstimulerend hormoon (ACTH) uit de hypofyse.

Er is sprake van de ziekte van Addison (of van primaire bijnierschorsinsufficiëntie) als de oorzaak in de bijnierschors zelf ligt. Als een tekort aan ACTH de oorzaak is, en de oorzaak in de hypofyse ligt, heet de aandoening secundaire bijnierschorsinsufficiëntie. In de praktijk worden deze termen vaak door elkaar gebruikt.

Adenoom

Ander woord voor hypofysetumor, zie daar.

Auto-immuunziekte

Bij een auto-immuunziekte keert het afweersysteem zich tegen het eigen lichaam. De hypofyse kan hierbij beschadigd raken, dit leidt tot een tekort aan hypofysehormonen.

Craniofaryngeoom

Een craniofaryngeoom is een tumor, maar een ander type dan de meeste hypofysetumoren. Dat zijn adenomen. Een craniofaryngeoom is anders samengesteld en is bij de geboorte al aanwezig.

Een craniofaryngeoom neemt zoveel ruimte in, dat de hypofyse en hypothalamus niet goed meer kunnen functioneren. Dit leidt meestal tot een tekort aan hormonen.

Cushing, ziekte van

De ziekte van Cushing is een aandoening waarbij het lichaam te veel van het hormoon cortisol aanmaakt. Cortisol wordt aangemaakt door de bijnierschors. De bijnierschors doet dit op zijn beurt weer onder invloed van het bijnierschorsstimulerend hormoon (ACTH). De oorzaak van Cushing kan een overschot aan bijnierschorsstimulerend hormoon zijn.

Diabetes insipidus

Diabetes insipidus is een aandoening waarbij de waterhuishouding verstoord is. De nieren zijn niet goed in staat om water vast te houden. Daardoor wordt er te veel water uitgeplast en kan het lichaam uitgedroogd raken. Een mogelijke oorzaak van diabetes insipidus is een tekort aan antidiuretisch hormoon. Dit wordt centrale diabetes insipidus genoemd.

Functionerende tumor

Een tumor in de hypofyse. Meestal gaat het om een goedaardige tumor. De tumor maakt zelf een hypofysehormoon aan. Daardoor ontstaat er een overschot aan een bepaald hormoon.

Er zijn verschillende functionerende tumoren. De meest voorkomende soort is het prolactinoom: dit maakt het hormoon prolactine aan. Bij acromegalie maakt de tumor groeihormoon aan. Bij de ziekte van Cushing maakt de tumor cortisol aan.

Onder invloed van een functionerende tumor kan er – naast een overschot aan een bepaald hormoon – ook een tekort aan hormonen ontstaan. De tumor drukt op de hypofyse, waardoor deze niet goed meer kan functioneren.

Omdat de tumor ruimte inneemt in het hoofd, kunnen er klachten ontstaan als hoofdpijn, braken en slecht zien. Dit zijn lokale klachten.

Groeihormoondeficiëntie

Tekort aan groeihormoon.

Hyperthyreoïdie

Een teveel aan schildklierhormoon. De oorzaak kan een teveel aan schildklierstimulerend hormoon zijn: er is dan sprake van secundaire hyperthyreoïdie. Een tumor die dit veroorzaakt is het TSHoma. Dit is echter zeldzaam, de oorzaak ligt meestal in de schildklier zelf.

Hypofysetumor

Een goedaardige tumor in de hypofyse. Een tumor is de meest voorkomende oorzaak van stoornissen in de afgifte van hypofysehormonen.

• De tumor drukt op de normale hypofyse, waardoor deze niet goed meer kan functioneren. Dit kan leiden tot een tekort aan hypofysehormonen.
• Omdat de tumor ruimte inneemt in het hoofd, kunnen er klachten ontstaan als hoofdpijn, braken en slecht zien. Dit zijn lokale klachten.
• Er zijn ook tumoren die zelf hormonen aanmaken: functionerende tumoren. Deze tumoren worden meestal niet zo groot als niet-functionerende tumoren. Ze zorgen voor een overschot aan hormonen.

Hypofysitis

Een ontsteking aan de hypofyse. Door de ontsteking zwelt de hypofyse op. Omdat de hypofyse maar weinig ruimte heeft, wordt de hypofyse platgedrukt en kan beschadigd raken. Dit leidt tot een tekort aan hypofysehormonen – soms tijdelijk, soms permanent.

Hypogonadisme

Een tekort aan geslachtshormonen. Hypogonadisme kan allerlei klachten geven, zoals minder zin in seks, impotentie, energieverlies een sombere stemming en onvruchtbaarheid. Bij kinderen kan de puberteit vertraagd raken of zelfs helemaal uitblijven.

De geslachtshormonen worden aangemaakt onder invloed van de geslachtsklierstimulerende hormonen (gonadotrofinen: : luteïniserend hormoon (LH) en follikelstimulerend hormoon (FSH)). Een tekort aan deze hormonen kan de oorzaak zijn van hypogonadisme.

Wanneer de oorzaak van hypogonadisme in de geslachtsorganen zelf ligt, is de hoeveelheid gonadotrofinen juist vaak verhoogd.

Hypopituïtarisme

Een tekort aan een of meerdere hypofysehormonen.

Hypothyreoïdie

Een tekort aan schildklierhormoon. De oorzaak kan een tekort aan schildklierstimulerend hormoon zijn. Dit is echter zeldzaam. Meestal is de schildklier zelf beschadigd en kan deze niet voldoende schildklierhormoon meer maken. (In dat geval is de hoeveelheid schildklierstimulerend hormoon juist verhoogd.)

Kallmann-syndroom

Een aangeboren aandoening waarbij de hypofyse niet goed kan worden aangestuurd door de hypothalamus. Hierdoor ontstaat een tekort aan geslachtsklierstimulerende hormonen. Deze zeldzame aandoening komt meestal aan het licht in de tienerjaren. 

Lokale klachten

Klachten die ontstaan doordat de hypofysetumor ruimte inneemt in het hoofd. Omdat die ruimte maar beperkt is, wordt de druk in het hoofd groter. Dit kan onder meer leiden tot hoofdpijn, misselijkheid en braken. Ook een verminderd gezichtsvermogen is een voorbeeld van een lokale klacht.

MEN-syndroom

Een aandoening waarbij er tumoren kunnen ontstaan in meerdere hormoonklieren, en dus ook in de hypofyse. MEN staat voor Multipele Endocriene Neoplasie (neoplasie = tumorvorming). Het MEN-syndroom is meestal aangeboren, het ontstaat door een afwijking in een gen.

De tumor in de hypofyse neemt zoveel ruimte in, dat de hypofyse niet goed meer kan functioneren. Dit leidt tot een tekort aan hormonen.

Niet-endocriene tumor

Een tumor in de hypofyse. Meestal gaat het om een goedaardige tumor. De tumor maakt zelf geen hormonen aan – of slechts fragmenten van hormonen die geen activiteit bezitten.

De tumor drukt op de hypofyse, waardoor deze niet goed meer kan functioneren. Dit leidt tot een tekort aan hypofysehormonen. Daarnaast kunnen er klachten ontstaan als hoofdpijn en slecht zien.

Niet-functionerende tumor

Hetzelfde als een niet-endocriene tumor, zie daar.

Panhypopituïtarisme

Een tekort aan alle hypofyse(voorkwabs)hormonen. Meestal wordt gesproken van het voorste deel van de hypofyse.

Prolactinoom

Een prolactinoom is een functionerende tumor (zie daar) die het hormoon prolactine afgeeft. Er is dus een overschot aan prolactine, maar de aanmaak van geslachtsklierstimulerende hormonen wordt onderdrukt.

SIADH

Afkorting voor syndrome of inappropriate ADH secretion. De hypofyse geeft te veel antidiuretisch hormoon af. Dit kan verschillende klachten geven. Vaak houdt het lichaam te veel water vast en neemt het gehalte natrium (zout) af.

Syndroom van Sheehan

Als een vrouw bij de bevalling veel bloed verliest, is het mogelijk dat de hypofyse onvoldoende bloed krijgt aangevoerd. Daardoor kan de hypofyse beschadigd raken en zelfs gedeeltelijk afsterven. Het gevolg is dat de hypofyse niet goed meer hormonen kan aanmaken, er ontstaat een tekort.