Overzicht van medicijnen

Methotrexaat

Methotrexaat wordt toegepast bij ernstige psoriasis wanneer lokale therapie en lichtbehandelingen niet genoeg helpen. Dit middel remt ontstekingsreacties en onderdrukt het afweersysteem. U gebruikt het middel één keer per week. Het duurt een aantal weken voordat u verbetering merkt.

Methotrexaat wordt onder andere gegeven bij artritis psoriatica. Het middel valt onder de DMARD's: ‘disease modifying antirheumatic drugs' - vaak simpelweg ‘reumaremmers' genoemd. Het is een middel dat ook bij reumatoïde artritis (een reumatische aandoening) en bepaalde vormen van kanker wordt gebruikt. Bij kanker is de dosering veel hoger dan bij psoriasis of reuma: bij psoriasis en reuma wordt het middel maar eenmaal per week gebruikt. Zorg ervoor dat u precies weet in welke dosis en op welk tijdstip u methotrexaat moet gebruiken. Als dit niet duidelijk is, neem dan voor gebruik contact op met de arts of apotheker. Een te hoge dosis kan tot ernstige (levensbedreigende) bijwerkingen leiden.

Methotrexaat werkt vaak goed tegen de verschijnselen van psoriasis. Nadeel is dat het middel bijwerkingen kan hebben. Dit komt doordat methotrexaat de aanmaak van foliumzuur in het lichaam verhindert. Lichaamscellen hebben foliumzuur nodig om zich te kunnen vermenigvuldigen en zo te groeien. Om bijwerkingen te verminderen, schrijft de arts naast methotrexaat ook foliumzuur voor, voor op de dagen dat u methotrexaat niet gebruikt.

Overzicht

• methotrexaat (Emthexate, Methotrexaat, Metoject)

Bijwerkingen

• Verminderde eetlust, misselijkheid, braken, buikpijn en diarree. Heeft u binnen twee uur na inname van de tabletten gebraakt, raadpleeg dan uw arts; het kan zijn dat u nieuwe tabletten moet nemen. In dat geval kan uw arts u ook informeren over het tijdstip van inname.
• Hoofdpijn.
• Vermoeidheid, slaperigheid, sufheid.
• Verhoogde gevoeligheid van de ogen voor zonlicht. Gebruik bij felle zon een zonnebril. Meld oogklachten, zoals roodheid, pijn en jeuk, aan uw arts.
• Tijdens de eerste weken na gebruik: bloedarmoede, infecties en bloedingen (bijvoorbeeld bloedneuzen). Deze bijwerkingen ontstaan doordat het lichaam minder bloedcellen en bloedplaatjes aanmaakt; daarom zal uw arts tijdens de behandeling regelmatig het bloed controleren. Neem bij de volgende verschijnselen contact met uw arts op: onverklaarbare koorts of keelpijn, blaasjes in de mond en keel, bloedneuzen, onverklaarbare blauwe plekken en extreme vermoeidheid. Door het tekort aan witte bloedcellen bent u ook bevattelijker voor infecties. Neem altijd contact op met uw arts bij infecties zoals verkoudheid, keelontsteking, griep, steenpuisten en andere huidinfecties.

Er zijn enkele andere bijwerkingen waarbij u direct uw arts dient te waarschuwen. Informeer nog voordat u het medicijn gaat gebruiken, bij uw arts of apotheker naar deze bijwerkingen. Ook in de bijsluiter vindt u hierover informatie.

Bijzonderheden

Bij het gebruik van methotrexaat zijn er enkele zaken waarmee u extra rekening dient te houden. Bijvoorbeeld de gebruiksduur, als u zwanger bent of wilt worden, als u bepaalde gezondheidsklachten heeft, als u andere medicijnen of bepaalde voedingsmiddelen gebruikt of als u bepaalde activiteiten wilt doen. Informeer bij uw arts of apotheker. Ook in de bijsluiter van uw medicijn vindt u hierover informatie.

Ciclosporine

Ook ciclosporine is een DMARD. Het middel onderdrukt de afweer en remt ontstekingen. Het effect op de psoriasis is goed, zeker bij een hoge dosis. Helaas is dan ook de kans op bijwerkingen groter. U krijgt ciclosporine meestal alleen voor  de korte termijn (niet langer dan 1 jaar). Bij langdurig gebruik kan het middel klachten geven van de nieren en van de bloeddruk.

Overzicht

• ciclosporine (Ciclosporine, Ciqorin, Neoral, Sandimmune)

Bijwerkingen

• Hoog cholesterol en triglyceridegehalte van het bloed. De arts zal uw bloedwaarden regelmatig controleren.
• Verhoogde bloeddruk. De arts zal uw bloeddruk regelmatig meten.
• Trillen of beven (tremor) en hoofdpijn
• Verminderde nierfunctie. De arts zal regelmatig via bloedonderzoek controleren of de nieren nog goed werken. Zorg dat u voldoende drinkt en geen dorst heeft. Raadpleeg uw arts als u binnen enkele dagen in gewicht toeneemt of als u dikke enkels of onderbenen krijgt.
• Maagdarmstoornissen en verminderde eetlust.
• Spierkrampen, spierpijn.
• Vermoeidheid.
• Overmatige haargroei.
• Verminderde leverfunctie. De arts zal regelmatig via bloedonderzoek de werking van de lever controleren. Merkt u een gevoelige, opgezwollen buik of een gele verkleuring van het oogwit of van de huid, waarschuw dan een arts. Na verlaging van de dosering of na het stoppen verdwijnt deze weer.
• Gevoelsstoornissen zoals tintelingen, prikkelingen of verdoofdheid.
• Gevoelig, gezwollen of bloedend tandvlees, vooral aan het begin van de behandeling. U kunt deze klachten verminderen door uw gebit en tandvlees geregeld te poetsen en door te flossen. Bezoek elk halfjaar uw tandarts. Raadpleeg uw arts als u veel last van uw tandvlees heeft.

Er zijn enkele andere bijwerkingen waarbij u direct uw arts dient te waarschuwen. Informeer nog voordat u het medicijn gaat gebruiken, bij uw arts of apotheker naar deze bijwerkingen. Ook in de bijsluiter vindt u hierover informatie.

Bijzonderheden

Bij het gebruik van ciclosporine zijn er enkele zaken waarmee u extra rekening dient te houden. Bijvoorbeeld als u zwanger bent of wilt worden, als u bepaalde gezondheidsklachten heeft, als u andere medicijnen (bijvoorbeeld anticonceptie) of bepaalde voedingsmiddelen gebruikt of als u bepaalde activiteiten wilt doen. Informeer bij uw arts of apotheker. Ook in de bijsluiter van uw medicijn vindt u hierover informatie.

Acitretine

Acitretine behoort tot de retinoïden. Deze geneesmiddelen lijken op vitamine A. Acitretine beïnvloedt de afweer en remt de aanmaak van huidcellen in de opperhuid. Acitetrine werkt vooral bij hoge doses goed, maar geeft ook kans op bijwerkingen.

Overzicht

• acitretine (Acitretine, Neotigason)

Bijwerkingen

• Bij één of meer op de tien mensen komen huidklachten voor: droge huid, droge lippen, ontstoken lippen,haaruitval (meestal van voorbijgaande aard). Op de gezonde huid kunnen schilfers, roodheid, blaasjes en jeuk optreden. De huid kan eerder verbranden door de zon.
• Ook droge ogen komen regelmatig voor. Dit kan in sommige gevallen leiden tot ontsteking van (delen van) het oog. Het dragen van contactlenzen wordt hierdoor soms onmogelijk.
• Neus- en keelklachten komen ook bij één of meer op de tien mensen voor: droge slijmvliezen van de neus en de keel waardoor neusbloeding, heesheid en ontsteking van neusslijmvlies kunnen optreden.
• Ook gebeurt het regelmatig dat de slijmvliezen van de mond droog zijn, waardoor ontsteking van de mond en het tandvlees of smaakstoornissen kunnen optreden.
• soms: misselijkheid, braken, hoofdpijn, slaperigheid, zweten en dorst.

Er zijn enkele andere bijwerkingen waarbij u direct uw arts dient te waarschuwen. Informeer nog voordat u het medicijn gaat gebruiken, bij uw arts of apotheker naar deze bijwerkingen. Ook in de bijsluiter vindt u hierover informatie.

Bijzonderheden

• Dit middel mag u niet gebruiken bij zwangerschap. Van acitretine is aangetoond dat het aangeboren afwijkingen bij het kind veroorzaakt. Voordat een vrouw in de vruchtbare leeftijd een behandeling met acitretine kan beginnen moet een zwangerschapstest een eventuele zwangerschap uitsluiten. Deze test moet elke 28 dagen tijdens de behandeling worden herhaald. Na staken van de behandeling dient elke 1 - 3 maanden een zwangerschapstest te worden uitgevoerd gedurende een periode van 2 jaar. Acitretine blijft lang in het lichaam. Vanaf ten minste een maand vóór de behandeling tot ten minste twee jaar na het stoppen van de behandeling zijn twee aanvullende, betrouwbare voorbehoedsmiddelen noodzakelijk, bijvoorbeeld de pil en een condoom. Vraag daarom om een ander middel als u binnenkort zwanger wilt worden.
• Gebruik dit middel niet als u borstvoeding geeft.
• Over de voorschriften voor anticonceptie bij mannen die het middel gebruiken, bestaat discussie. Er is hierover nog onvoldoende bekend om een geldende uitspraak te kunnen doen. Informeer bij uw arts of apotheker.
• U mag tijdens het gebruik en tot twee jaar na het stoppen met acitretine geen bloeddonor zijn.
• Tijdens het gebruik kunt u wat gevoeliger voor zonlicht zijn.
• Gebruik geen alcohol samen met acitretine. Dit verhoogt de kans op leverafwijkingen en op hyperlipidemie (stoornissen in de vetstofwisseling).
• Zorg dat uw arts en uw apotheker weten welke andere medicijnen u slikt. Er kunnen wisselwerkingen zijn.

Fumaraten

Fumaraten zijn speciaal ontwikkeld voor de behandeling van psoriasis. Ze remmen het immuunsysteem en de aanmaak van huidcellen. In Duitsland wordt deze behandeling veel gebruikt, maar in Nederland is de behandeling met fumaraten niet geregistreerd.

Geneesmiddelen die gebruikt worden voor een niet-geregistreerde toepassing, worden vaak niet vergoed door de zorgverzekeraar.

Informeer bij uw eigen zorgverzekeraar naar de voorwaarden: soms moet u van tevoren toestemming vragen om voor vergoeding in aanmerking te komen.

Overzicht

• dimethylfumaraat in apotheekbereiding
• samengesteld preparaat: dimethylfumaraat/ monoethylfumaraat in apotheekbereiding

Bijwerkingen

• Eén of meer op de tien mensen krijgt last van roodheid en warmtegevoel in het hoofd (opvliegers).
• Ook maag- en darmklachten, zoals maagpijn, misselijkheid, braken en diarree komen regelmatig voor. Deze klachten kunnen verminderen als u de medicijnen inneemt tijdens het eten. De klachten kunnen soms voorkomen worden door het gebruik van deze medicijnen langzaam op te bouwen.
• Eén of minder op de tien mensen krijgt last van buikkrampen en winderigheid.
• Verstoring van aanmaak van bloedcellen (stijging of daling van het aantal witte bloedcellen) komt ook voor bij een of minder op de tien mensen.

Er zijn enkele andere bijwerkingen waarbij u direct uw arts dient te waarschuwen. Informeer nog voordat u het medicijn gaat gebruiken bij uw arts of apotheker naar deze bijwerkingen. Ook in de bijsluiter vindt u hierover informatie.

Bijzonderheden

Bij het gebruik van fumaraten zijn er enkele zaken waarmee u extra rekening dient te houden. Bijvoorbeeld als u zwanger bent of wilt worden, als u bepaalde gezondheidsklachten heeft of als u andere medicijnen gebruikt. Informeer bij uw arts of apotheker. Ook de bijsluiter van uw medicijn geeft hier uitgebreide informatie over.

Biologicals

Invloed op afweersysteem

Biologicals zijn medicijnen die zijn gemaakt met behulp van biotechnologische methoden. Deze medicijnen kunnen de werking van lichaamseigen stoffen nabootsen of beïnvloeden. Zo onderdrukken ze het afweersysteem. Bij veel chronische ontstekingsziekten, vooral bij reumatische aandoeningen, leiden biologicals tot zeer goede resultaten.

Toch worden biologicals niet direct voorgeschreven. De ervaring met deze middelen is relatief beperkt: de eerste biologicals kwamen pas in de jaren negentig van de vorige eeuw op de markt. Bovendien zijn de medicijnen erg duur. Een specialist mag de middelen daarom alleen voorschrijven als andere behandelingen niet werken of als u deze niet kunt verdragen (bijvoorbeeld vanwege te veel bijwerkingen of omdat u andere medicijnen gebruikt). Uw arts kan u vertellen onder welke voorwaarden u in uw situatie biologicals voorgeschreven kunt krijgen.

Sinds 2004 zijn er biologicals voor de behandeling van psoriasis in Nederland geregistreerd. De ervaring met deze geneesmiddelen is daarom relatief beperkt.

De biologicals adalimumab, brodalumab, etanercept, guselkumab, infliximab, ixekizumab en ustekinumab worden in sommige gevallen (onder bepaalde voorwaarden) toegepast bij de behandeling van matige tot ernstige plaque psoriasis. Een dermatoloog of reumatoloog mag het middel pas voorschrijven als:

• lichttherapie en andere systematische behandelingen onvoldoende werken of te veel bijwerkingen hebben.
• óf als u deze behandelingen niet kunt verdragen of om een andere reden niet mag gebruiken (bijvoorbeeld omdat u andere medicijnen gebruikt of een bepaalde aandoening heeft).

Verschillende soorten medicijnen

Er zijn verschillende soorten biologicals en het aantal neemt snel toe: er zijn onder meer TNF-alfa blokkerende medicijnen, interleukine-receptorantagonisten, B-cel remmende medicijnen en T-cel remmende medicijnen. De verschillende groepen werken allemaal op een andere manier in op het afweersysteem. Het voert te ver om per groep uit te leggen hoe dat gebeurt. Uw arts zal u uitleggen welke soort biological het meest geschikt is voor u.

Hier noemen we alleen de stofnamen en de merknamen van de medicijnen die u voorgeschreven kunt krijgen.

Overzicht

Bij psoriasis kunt u te maken krijgen met de volgende biologicals:

• adalimumab (Humira)
• brodalumab (Kyntheum)
• etanercept (Enbrel)
• guselkumab (Tremfya)
• infliximab (Remicade)
• ixekizumab (Taltz)
• secukinumab (Cosentyx)
• ustekinumab (Stelara)

Resultaat van de behandeling

Meestal is binnen drie tot zes maanden duidelijk wat het effect is van de behandeling. Als er onvoldoende resultaat is, zal uw arts u adviseren te stoppen met het medicijn. Mogelijk kunt u dan overstappen op een andere biological of een heel ander medicijn. Uw arts geeft u informatie over de mogelijkheden.

Toediening: zelf leren injecteren

Biologicals worden onder de huid ingespoten of per infuus toegediend. Een infuus krijgt u altijd van een arts of verpleegkundige, het inspuiten kunt u zelf thuis doen. Een hulpverlener zal u eerst uitleggen hoe dat moet. In de verpakking van het medicijn zit ook een duidelijke instructie.

Kies bij voorkeur steeds een andere plaats om te prikken, bijvoorbeeld in buik, dij of bovenarm. Zo voorkomt u dat er littekenweefsel ontstaat.

Bijwerkingen

Bij het gebruik van biologicals kunnen veel bijwerkingen optreden, die per medicijn bovendien sterk kunnen verschillen. Kijk in de bijsluiter voor een volledig overzicht van mogelijke bijwerkingen of vraag uw arts of apotheker om meer informatie. Hier vindt u alleen informatie over de bijwerkingen die bij alle biologicals kunnen voorkomen.

Algemene bijwerkingen

• Op de plaats van de injectie kunnen roodheid, pijn en zwelling ontstaan. Deze klachten verdwijnen meestal na een paar dagen.
• Biologicals onderdrukken het natuurlijke afweersysteem. Door het gebruik van biologicals bent u gevoeliger voor infecties, met name voor luchtweg-, urineweg- en wondinfecties. In de bijsluiter vindt u een volledig overzicht. Soms verlopen infecties ook anders, namelijk sneller en ernstiger. Meld het aan uw arts als u een infectie heeft: meestal moet u stoppen met de biological tot de infectie over is.
• Voordat u met een biological begint, wordt eerst onderzocht of u geen infecties heeft: u wordt in ieder geval onderzocht op tuberculose. Meestal is er tijdens en tot enkele maanden na de behandeling ook nog controle op infecties.
• Door het gebruik van biologicals kunt u ook gevoeliger zijn voor virussen. Kinderen kunnen soms eerder een kinderziekte krijgen, zoals waterpokken. Bovendien kan deze ziekte ernstiger zijn. Het is daarom aan te raden kinderen eerst te vaccineren. Overleg met de arts.
• Biologicals kunnen leiden tot afwijkingen in het bloedbeeld, bijvoorbeeld: verlaagd aantal witte of rode bloedcellen, verhoogd aantal vetten in het bloed, verhoogd cholesterol. Deze afwijkingen kunnen na enkele weken tot maanden ontstaan. Daarom zal de arts uw bloed regelmatig laten controleren.

Bijzonderheden

Voor de behandeling start, krijgt u uitgebreide informatie. U krijgt onder meer te horen hoe en hoe vaak u de medicijnen moet gebruiken en wat de bijwerkingen en risico's zijn. Ook vertelt de arts of verpleegkundige of u de biological naast andere medicijnen kunt gebruiken en hoe u de kans op een infectie zo klein mogelijk kunt maken. Is iets niet duidelijk of heeft u nog vragen? Neem dan altijd contact op met uw arts, verpleegkundige of apotheker.

Allergische reactie

Na het inspuiten van het medicijn kan er (binnen drie tot twaalf dagen) een allergische reactie ontstaan. U kunt dan verschillende klachten krijgen, waaronder spierpijn, gewrichtspijn, koorts en huiduitslag. Meestal is de reactie niet erg en verdwijnen de klachten vanzelf weer. Neem voor de zekerheid altijd contact op met uw arts, ook als de klachten niet ernstig zijn.

Kinderwens

Overleg met uw arts als u een kinderwens heeft. Er is nog weinig bekend over de gevolgen van biologicals voor het ongeboren kind: vrouwen met een kinderwens krijgen daarom het advies tijdelijk te stoppen met de medicijnen. Mannen krijgen meestal hetzelfde advies, omdat nog niet bekend is welke invloed de biologicals op het sperma hebben. 

Ook als u borstvoeding geeft, kunt u beter geen biologicals gebruiken.

Kans op huidkanker

Bij gebruik van biologicals neemt de kans op huidkanker iets toe. Controleer daarom regelmatig uw huid op vreemde plekjes. Meld het aan uw arts als u iets 'raars' ziet.

Operaties

• Overleg met uw arts als u een operatie moet ondergaan. Soms is het nodig om tijdelijk te stoppen met de biologicals.
• Een ingreep bij de tandarts is geen probleem, u kunt de medicijnen gewoon blijven gebruiken.

Griepprik, vaccinaties

• Om de kans op infecties zo klein mogelijk te maken, krijgt u ieder jaar de griepprik. U krijgt hiervoor een oproep van de huisarts.
• Sommige mensen krijgen het advies om zich ook te laten inenten tegen pneumokokken. Dit zijn bacteriën die onder meer hersenvliesontsteking, bloedvergiftiging en longontsteking kunnen veroorzaken. U krijgt van uw arts meer informatie als u voor deze inenting in aanmerking komt.
• Gaat u naar het buitenland? Informeer dan altijd of u vaccinaties nodig heeft. Door u te laten vaccineren maakt u de kans op een infectie kleiner. Als u toch geïnfecteerd raakt, zal de infectie minder erg zijn.
• Sommige biologicals verminderen het effect van een vaccin. Overleg daarom met uw arts wat het beste moment is om u te laten vaccineren.
• Let op: u mag geen levend vaccin (= verzwakt virus) toegediend krijgen. Levend vaccin wordt onder meer gebruikt bij vaccinaties tegen gele koorts. Ga liever niet naar landen waar u een dergelijk vaccin voor nodig heeft.

Op reis

• Overleg met uw arts of apotheker als u naar het buitenland gaat – zeker als het een land betreft waar de medische zorg niet zo goed is. Uw arts kan aangeven waar u allemaal rekening mee moet houden: hoe u de biologicals kunt vervoeren, of u extra vaccinaties nodig heeft et cetera. De adviezen kunnen per medicijn en per situatie verschillen.
• Ga liever niet naar landen waar u een levend vaccin voor nodig heeft. Bijvoorbeeld: Suriname, Brazilië, Gambia, Kenia. Kijk voor actuele informatie over de benodigde vaccins op de website van het RIVM (www.rivm.nl) of het Landelijk Coördinatiecentrum Reizigersadvisering (www.lcr.nl).
• Bewaar uw medicijnen koel. Vervoer de biologicals bijvoorbeeld in een koelbox. Leg de medicijnen in de auto niet op de hoedenplank of in de kofferbak of het handschoenenkastje. Op die plaatsen kan het veel te warm worden.
• Bij de apotheek kunt u een medicatieoverzicht (ook wel: geneesmiddelenpaspoort) vragen. Dit is een overzicht van alle medicijnen die u bij uw apotheek gekocht heeft. Als u naar het buitenland gaat, kunt u vragen of het geneesmiddelenpaspoort in het Engels opgesteld kan worden. Zorg ervoor dat ook de naam van uw arts en de naam en het telefoonnummer van het ziekenhuis erin vermeld staan.
• Heeft u klachten na de reis? Neem dan contact op met uw arts. Hij of zij gaat na of u een infectie heeft opgelopen. Als u tijdens de reis al klachten krijgt, kunt u ter plekke naar een ziekenhuis of arts gaan.