Primaire trigeminusneuralgie (PTN)

Klachten

Bij primaire trigeminusneuralgie (PTN) heeft iemand korte, hevige pijnscheuten in het gezicht. De scheuten duren enkele seconden of minuten. De pijn wordt aan één kant van het gezicht gevoeld en komt vaak voor in de wang of kaak. Perioden waarin meerdere aanvallen per dag optreden kunnen worden afgewisseld met aanvalsvrije periodes van maanden, soms jaren. PTN ontstaat meestal op middelbare of oudere leeftijd.

"Het is alsof ze hete naalden in je gezicht steken, een scherpe, vlammende pijn. Je weet even niet waar je het zoeken moet, zo hevig is het. Je schreeuwt het uit en omdat je erg schrikt, maak je een wilde, ongecontroleerde beweging. Ik heb al heel wat mensen de stuipen op het lijf gejaagd..."

Uitlokkende factoren

Deze vorm van aangezichtspijn kan worden uitgelokt door bepaalde omstandigheden of prikkels. Deze uitlokkende factoren zijn:

• aanraking van pijnpunten (bepaalde plekken in het gezicht; aanraken gebeurt bij scheren, neus snuiten, tanden poetsen, krabben, wrijven enzovoort)
• praten, lachen, geeuwen
• eten, drinken
• kou, warmte
• tocht, wind

Oorzaken

De pijnscheuten komen voort uit een bepaalde hersenzenuw; deze zenuw heet de nervus trigeminus (drielingzenuw). (Vandaar de naam trigeminus neuralgie, neuralgie = zenuwpijn). Deze zenuw loopt vanuit de schedelbasis in drie takken naar het gezicht: naar oog en voorhoofd, naar de neus en bovenkaak en naar de onderkaak en kin. Meestal worden de pijnscheuten gevoeld via de middelste of onderste tak.

De nervus trigeminus loopt vanuit de schedelbasis in drie takken naar het gezicht. Meestal worden de pijnscheuten gevoeld via de middelste of de onderste tak.

De pijn wordt veroorzaakt door een beschadiging van de nervus trigeminus. Hiervoor kunnen meerdere oorzaken zijn. Vaak is sprake van een verhoogde druk op de zenuw, bijvoorbeeld door een bloedvat dat een iets afwijkende loop heeft en daarom tegen de zenuw klopt. De zenuw wordt hierdoor te veel geprikkeld en hierdoor kunnen de pijnscheuten ontstaan.

Er is ook secundaire trigeminusneuralgie. Hierbij wordt de druk op of schade aan de zenuw veroorzaakt door een andere aandoening. De meest voorkomende oorzaken zijn multiple sclerose (MS) en gordelroos.

Diagnose

PTN heeft een herkenbaar patroon. Als de huisarts denkt dat sprake is van aangezichtspijn, zal hij of zij u bij deze pijnklachten meestal doorsturen naar een neuroloog. De neuroloog zal onderzoeken of er daadwerkelijk sprake is van aangezichtspijn (en niet van bijvoorbeeld een ernstige ziekte of een andere hoofdpijnvorm). Dit gebeurt op basis van een gesprek over de klachten en in bepaalde gevallen een MRI-scan.

"Het heeft heel lang geduurd voordat duidelijk was wat er met me aan de hand was. Aangezichtspijn is niet zo bekend, geloof ik. Omdat bij mij de klachten ontstonden niet zo lang na een auto-ongeluk, is eerst een tijd gedacht aan whiplash of een ander nekprobleem. Uiteindelijk is de diagnose gesteld in een pijnkenniscentrum, waar ze gespecialiseerd zijn in allerlei soorten pijn..."

Behandeling

Omdat de pijnscheuten zo kort duren, is het onmiddellijk onderdrukken van deze pijnscheuten ('aanvalsbehandeling') niet mogelijk: voordat een behandeling effect kan hebben is de pijn al weg. Daarom wordt geprobeerd de aanvallen zo veel mogelijk te voorkómen ('preventieve behandeling').

• Dit gebeurt allereerst door uitlokkende factoren zo veel mogelijk te vermijden.
• Daarnaast worden medicijnen gebruikt.

Helaas hebben medicijnen lang niet altijd voldoende effect. Er kan dan gekozen worden voor een zenuwblokkade (de 'ingreep volgens Sweet'), een operatie (de 'operatie volgens Janetta'), elektrische prikkeling van de zenuw (TENS) of een behandeling met gammastralen (Gamma Knife behandeling).

Vermijden van uitlokkende factoren

Hierboven is beschreven dat typische aangezichtspijn kan worden uitgelokt door bepaalde prikkels. Soms kunnen deze prikkels vermeden worden, bijvoorbeeld aanraking. Omdat lang niet alle prikkels vermeden kunnen worden (praten, kauwen enzovoort), is het vermijden van prikkels als behandeling onvoldoende.

"Scheren, dat gaf vaak problemen. Daar ben ik dus maar mee gestopt, zodat ik nu een fraaie baard heb - al is niet iedereen het daarmee eens. Nu heb ik trouwens wel eens de neiging om nadenkend met mijn vingers door mijn baard te 'kammen', en soms geeft dat ook weer zo'n vreselijke scheut pijn..."

Behandeling met medicijnen

Met behulp van medicijnen kunnen aanvallen zo veel mogelijk worden voorkómen. Het gaat om medicijnen die eigenlijk zijn bedoeld voor de behandeling van epilepsie. Ze werken niet altijd voldoende en kunnen soms vervelende bijwerkingen hebben.

De ingreep volgens Sweet en de operatie volgens Janetta

De nervus trigeminus ligt bij de schedelbasis en vertakt zich in de 'knoop van Gasser' in drie aangezichtszenuwen. Bij de ingreep volgens Sweet wordt in deze knoop een 'zenuwblokkade' uitgevoerd. Dit wil zeggen dat met behulp van een injectie de overdracht van pijnprikkels onmogelijk wordt gemaakt. Het resultaat is dat prikkeling van de zenuw geen pijn meer veroorzaakt.

De oorzaak van typische aangezichtspijn is een beschadiging van de nervus trigeminus. Deze wordt vaak veroorzaakt door een afwijkend bloedvat dat tegen de zenuw klopt. Bij de operatie volgens Janetta legt de chirurg een stukje piepschuim of een sponsje tussen het bloedvat en de zenuw, waardoor het kloppende bloedvat de zenuw niet meer prikkelt.

Beide behandelingen zijn niet altijd succesvol. Het effect van de ingreep volgens Sweet is in ongeveer de helft van de gevallen tijdelijk. Bovendien kennen beide behandelingen behoorlijke risico's: er is een kans dat er (andere) zenuwen of bloedvaten worden beschadigd.

TENS

TENS staat voor transcutane elektrische neurostimulatie. Vrij vertaald: 'elektrische prikkeling van een zenuw door de huid heen'. Bij deze methode wordt een elektrode geplaatst bij de zenuw die verantwoordelijk is voor de pijn. De elektrode is verbonden met een klein apparaatje, waarmee u een klein stroomstootje naar de elektrode kunt sturen. U doet dit zelf, op het moment dat u pijn hebt.

Gamma Knife behandeling

Sinds enkele jaren is een behandeling met gammastralen mogelijk: Gamma Knife behandeling. De straling van het Gamma Knife brengt letsel toe aan de nervus trigeminus, op de plaats waar deze uit de hersenstam komt. Het letsel moet voorkomen dat de pijnprikkels worden doorgegeven. Het kan een paar dagen tot een paar maanden duren voor de behandeling effect heeft. Dit komt doordat de straling tijd nodig heeft om het letsel toe te brengen.

Bijzonderheden

Een bijzondere vorm van zenuwpijn (neuralgie) is glossopharyngeus neuralgie. Het gaat hierbij om pijn die voortkomt uit een andere hersenzenuw dan de nervus trigeminus, de nervus glossopharyngeus (oftewel: de tong-keelzenuw). Hierbij voelt u de pijnscheuten in de tong, het oor, in de keel (rond de amandelen) en aan de onderzijde van de kaak. De pijnscheuten, die ongeveer een minuut duren, worden uitgelokt door praten, slikken en hoesten.