Behandeling van volwassenen
De meest voorkomende behandeling bij volwassenen
Hier beschrijven we de meest voorkomende middelen bij de behandeling van psoriasis bij volwassenen vanaf 18 jaar. Voor kinderen en voor volwassenen met psoriasis op het gezicht of in lichaamsplooien geldt een ander behandelschema.
Zie www.apotheek.nl
Kennis op het gebied van medicijnen kan snel veranderen. Kijk voor de laatste informatie over uw medicijnen op www.apotheek.nl.
Salicylzuur
Wanneer de plekken veel schilferen, kan de huisarts eerst een middel voor op de huid met salicylzuur voorschrijven. Het salicylzuur maakt de schilfers los zodat een genezend middel voor op de huid daarna beter kan werken. Het middel maakt de huid ook soepeler zodat kloven beter kunnen genezen.
Overzicht
- salicylzuur (Salicylzuur)
Bijwerkingen
Het middel geeft meestal weinig bijwerkingen. De belangrijkste bijwerkingen zijn irritatie en overgevoeligheid.
Bijzonderheden
- Overleg met uw arts als u zwanger bent of zwanger wilt worden. Het middel kan bij gebruik op een groot huidoppervlak mogelijk schadelijk zijn voor het ongeboren kind.
- Zolang u het middel in kleine hoeveelheden gebruikt, kunt u veilig borstvoeding geven. Breng het medicijnen niet aan op de borst of rond de tepel.
- Wanneer salicylzuur op een grotere lichaamsoppervlakte wordt gesmeerd, is er kans op vergiftiging (intoxicatie). Daarom krijgt u salicylzuur vaak alleen bij versterkte verhoorning op handpalmen of voetzolen. Gebruik het middel niet op een ontstoken of beschadigde huid.
Combinaties
Soms schrijft de arts ook een middel voor met salicylzuur in combinatie met een andere werkzame stof.
Combinaties met corticosteroïden:
- salicylzuur en betamethason (Diprosalic®)
- salicylzuur en flumetason (Locasalen®)
- salicylzuur en triamcinolon (Triamcinolon/Salicylzuur), in apotheekbereiding
Corticosteroïden
Corticosteroïden (bijnierschorshormonen) werken tegen ontstekingen, jeuk, schilfering en zwelling. De medicijnen zijn ingedeeld in vier klassen: klasse 1 is het minst sterk en klasse 4 is het sterkst. De remming van de celdeling die van belang is bij psoriasis treedt voornamelijk op bij de stoffen uit klasse 3 en 4.
Net als van vitamine D afgeleide stoffen zijn corticosteroïden 'voorkeursmiddelen': over het algemeen zal de huisarts deze middelen als eerste inzetten. Bij de meeste mensen is een klasse 3 corticosteroïd voldoende sterk om goed tegen de psoriasis te werken, zonder dat u last krijgt van veel bijwerkingen. Wanneer er niet voldoende effect is, zal de huisarts daarnaast ook een van vitamine D afgeleide stof voorschrijven.
Pas als dat ook niet voldoende werkt, schrijft de huisarts wel eens een klasse 4 corticosteroïd voor. Over het algemeen zal de huisarts hier echter terughoudend mee zijn en dergelijke middelen nooit langer dan twee weken voor dagelijks gebruik voorschrijven.
Overzicht
Klasse 3 corticosteroïden:
- betamethason (Betamethason, Betnelan®)
- desoximetason (Ibaril®, Topicorte®)
- fluticason (Cutivate®)
- mometason (Elocon®, Mometason)
Klasse 4 corticosteroïden:
- betamethason in propyleenglycol (Diprolene®)*
- clobetasol (Clarelux®, Clobex®, Dermovate®)
*Het klasse 3 corticosteroïd betamethason werkt sterker wanneer deze in propyleenglycol is verwerkt. Betamethason valt dan onder de klasse 4 corticosteroïden.
Bijwerkingen
- Hoe veel last u krijgt van bijwerkingen is afhankelijk van de sterkte van het middel, hoe vaak u het middel smeert, hoe groot het ingesmeerde huidoppervlak is en welke plek u insmeert. Op plekken waar de huid dun is, zoals in het gezicht, de huidplooien, het onderste deel van de rug, op en rondom de geslachtsorganen en de binnenkant van de bovenbenen, is de kans op bijwerkingen het grootst. Ook de duur van de behandeling is van invloed. Bijwerkingen treden meestal pas op na een aantal maanden van continu gebruik. De eerste drie weken treden zelden bijwerkingen op.
- Soms wordt de huid dunner door het gebruik van corticosteroïden, met name als u deze langere tijd (enkele maanden) dagelijks gebruikt . U krijgt dan blauwe plekken en bloedingen. Smeer het middel om deze reden niet op een dunne huid, zoals de huid van het gezicht of de geslachtsorganen. Ook oudere mensen en kinderen hebben een dunnere huid. Hun wordt daarom aangeraden het middel beperkt te gebruiken. Overleg met uw arts als u last krijgt van een dunnere huid. Als u een tijd stopt met het gebruik van corticosteroïden verdwijnen de klachten en wordt u huid meestal weer normaal.
Bijzonderheden
- Soms kan de huisarts of dermatoloog een corticosteroïdzalf voorschrijven samen met een afsluitend (occlusief) verband dat een week moet blijven zitten. Dit zogenaamde hydrocolloïd verband laat geen water of bacteriën door en houdt de huid vochtig. Dit kan het effect vergroten.
- Overleg met uw arts als u zwanger bent, zwanger wilt worden of borstvoeding geeft.
- Wanneer u psoriasis in het gezicht of in lichaamsplooien heeft, moet u voorzichtiger worden behandeld. De huid is op deze plekken gevoeliger. Voor u geldt daarom hetzelfde behandelschema als voor kinderen vanaf twee jaar (zie hiervoor het laatste deel van dit hoofdstuk).
- Smeer de corticosteroïden alleen op plekken met psoriasis en niet op de gezonde huid. Dit verkleint de kans op bijwerkingen.
Combinatiemiddelen
Er zijn ook combinatiepreparaten met een corticosteroïd en een andere werkzame stof:
- betamethason en calcipotriol (Dovobet®, Xamiol®)
- betamethason en salicylzuur (Diprosalic®)
- flumetason en salicylzuur (Locasalen®)
- triamcinolon en salicylzuur (Triamcinolon/Salicylzuur), in apotheekbereiding
Vitamine D afgeleiden
Een eigenschap van vitamine D is dat deze de groei van de huidcellen afremt en de ontsteking in de huid vermindert. Daardoor vermindert de schilfervorming bij psoriasis en gaat de huid herstellen. Omdat de huid vitamine D aanmaakt als deze is blootgesteld aan zonlicht, wordt om deze reden ook lichttherapie voorgeschreven aan mensen met psoriasis. Deze behandeling komt elders aan bod.
De middelen calcipotriol en calcitriol zijn afgeleid van vitamine D. Ze zijn net als corticosteroïden 'voorkeursmiddelen'. Dat betekent dat de huisarts eerst deze middelen voorschrijft.
De NHG-standaard (de richtlijn voor huisartsen) geeft aan dat de eerste stap in de behandeling een klasse 3 corticosteroïd is. Als dit onvoldoende effect heeft, krijgt u een combinatiebehandeling: een klasse 3 corticosteroïd samen met een vitamine D afgeleide. Niet alle artsen zijn het met de NHG-standaard eens: sommige artsen geven liever eerst een vitamine D afgeleide, omdat deze middelen veiliger zijn en vaak een goed effect hebben. Als een vitamine D afgeleide niet werkt, komt de combinatiebehandeling in zicht. Pas als deze behandeling onvoldoende effect heeft of irritatie geeft, komt een behandeling met alleen een corticosteroïd aan de orde. Als u hier nog vragen over heeft, kunt u altijd met uw arts overleggen over de volgorde waarin hij of zij de medicijnen voorschrijft.
Overzicht
- calcitriol (Silkis®)
Combinaties met calcipotriol:
- betamethason/calcipotriol (Dovobet®, Xamiol®)
Bijwerkingen
- De huid kan droog en geïrriteerd zijn. Het gezicht is hier extra gevoelig voor.
Bijzonderheden
- Er is geen ervaring met het gebruik van deze medicijnen bij kinderen. Daarom wordt dit middel bij kinderen afgeraden.
- Er is nog weinig bekend over het gebruik van calcipotriol in combinatie met zwangerschap en borstvoeding. Overleg met uw arts. Calcitriol in tabletvorm kunt u tijdens de zwangerschap en borstvoeding veilig gebruiken. Het is vaak ook mogelijk het medicijn tijdens die periode op de huid te smeren. Overleg met uw arts.
Ditranol
Soms is het effect van corticosteroïden en vitamine D afgeleiden onvoldoende. Als dat het geval is, of als u last heeft van bijwerkingen van deze middelen, kan de arts ditranol overwegen. Dit middel wordt al heel lang gebruikt tegen psoriasis. Het remt de celdeling en vermindert de schilfering van de huid, maar heeft een aantal vervelende bijwerkingen.
Om het middel toch te kunnen gebruiken, is het gebruikelijk om een korte contactduur in oplopende concentratie toe te passen. Dat houdt in dat u het middel op de psoriasisplekken smeert en het er na 15 tot 45 minuten weer af wast. Op deze manier is er wel effect op de psoriasisplekken, maar dringt het middel nauwelijks door in de gezonde huid. De bijwerkingen verminderen.
Vanwege de bijwerkingen en de ingewikkelde toepassing, zal de huisarts dit middel niet aan u voorschrijven. U kunt dit middel alleen gebruiken onder begeleiding van een specialist. Deze zogenaamde ‘korte contact-therapie' wordt in het algemeen in dagbehandelcentra toegepast.
Overzicht
- ditranol (Ditranol®)
Bijwerkingen
- een droge huid en irritatie
- een tijdelijke paarsbruine verkleuring van de huid, nagels en haren. De huidverkleuring verdwijnt meestal na één à twee weken. De nagelverkleuring groeit vanzelf uit. Het middel laat blijvende paarse vlekken achter op kleding en linnengoed. De vlekken in textiel zijn niet te verwijderen.
Bijzonderheden
- Breng het middel met een vingercondoom of plastic handschoen aan.
- Gebruik dit middel niet op een ontstoken of beschadigde huid.
- U mag ditranol niet gebruiken in het gezicht of in lichaamsplooien.
- Meld aan uw arts en apotheker als u zwanger bent of wilt worden. Over hoe schadelijk ditranol tijdens de zwangerschap voor het kind kan zijn, is nog weinig bekend.
- Overleg met uw arts als u borstvoeding geeft of wilt geven.
Koolteer
Koolteer is een oud en (in het verleden) veel gebruikt middel bij huidaandoeningen. Het remt ontstekingen en werkt licht ontsmettend. Het bevordert ook een normale groei van de huid en stilt de jeuk. Omdat de bloedvaten vernauwen door teer, kan ook zwelling verminderen. Koolteer wordt tegenwoordig pas voorgeschreven als een andere therapie onvoldoende werkzaam is of te veel bijwerkingen geeft.
Overzicht
- koolteer (Pix lithanthracis, Solutio Carbonis Detergens), in apotheekbereiding
- koolteer en menthol shampoo (Denorex Rx®)
U kunt koolteer krijgen in verschillende middelen en in verschillende concentraties voor op de huid. Sommige (gespecialiseerde) apotheken kunnen zelf koolteer bereiden. Een nadeel van teer is dat het sterk ruikt. Teer kan ook huid, haren en kleding verkleuren. Omdat het gebruik ook om de nodige voorzorgsmaatregelen vraagt, zal de huisarts u dit middel niet voorschrijven. U kunt het alleen gebruiken onder begeleiding van een specialist.
Bij vormen van psoriasis op de hoofdhuid kan de huisarts wel een koolteerhoudende shampoo (Denorex RX®) voorschrijven. Hieraan is menthol toegevoegd vanwege de verkoelende en jeukstillende werking. Dit wordt gebruikt zowel voor volwassenen als voor kinderen.
Bijwerkingen
Bijwerkingen die kunnen optreden:
- geïrriteerde huid. Gebruik het middel niet op een beschadigde huid of in de buurt van de ogen.
- ontsteking van de haarzakjes, waardoor een soort puistjes ontstaan
- huiduitslag, jeuk, roodheid en andere verkleuring van de huid of ernstige verbranding na blootstelling aan zonlicht of UV-licht
Bijzonderheden
- Breng het middel met een vingercondoom of plastic handschoen aan.
- Vermijd uitgebreide blootstelling van de behandelde huid aan zonlicht of de zonnebank. Het schadelijke effect van UV-licht kan ook na het stoppen met het middel nog enige tijd aanhouden: bij gebruik van Solutio Carbonis Detergens tot enkele dagen en bij Pix lithanthracis tot enkele weken.
- Er is nog veel onduidelijk over de veiligheid van koolteer bij langdurig gebruik. Het is gebleken dat koolteer kankerverwekkende stoffen bevat. Het is echter niet duidelijk of langdurig gebruik van koolteer op de huid ook een verhoogd risico op kanker geeft. Als u dit middel gebruikt, is het aan te raden uw huid te laten controleren bij een huidarts.
- Gebruik tijdens de zwangerschap en tijdens het geven van borstvoeding wordt afgeraden. Overleg met uw arts als u zwanger wilt worden, mogelijk kunt u tijdelijk overstappen op een ander middel.