Werking hypofyse

Aansturing door hypothalamus

Veel mensen vragen zich af hoe de hypofyse ‘weet’ hoeveel hormonen er aan het bloed moeten worden afgegeven. Dit gebeurt via een ingenieus terugkoppelingssysteem. De hypothalamus en feedback vanuit het lichaam zorgen ervoor dat de hypofyse in actie komt.

Hormoonas

De hypothalamus ‘meet’ of er voldoende van een bepaald hormoon in het bloed aanwezig is. Als er meer of minder van een bepaald hormoon nodig is, geeft de hypothalamus een seintje aan de hypofyse dat er meer of minder van een bepaald hormoon aan het bloed moet worden afgegeven. Er is dus sprake van een feedback (terugkoppeling) mechanisme of thermostaat principe. Zo wordt het evenwicht weer hersteld. Dit regelmechanisme wordt wel de hypothalamus-hypofyse-as genoemd.

De hypothalamus geeft een seintje af met behulp van hormonen. Deze hormonen hebben een stimulerende of juist een afremmende werking op de hypofyse.

• Releasing factors zijn hormonen die de hypofyse ertoe aanzetten om meer hormonen af te scheiden.
• Inhibiting factors zijn hormonen die de afgifte van hormonen juist afremmen.

Deze hormonen bereiken de hypofyse via de hypofysesteel: de verbinding tussen de hypothalamus en de hypofyse.

Voorbeeld

• Hypofyse geeft schildklierstimulerend hormoon af >
• Schildklier maakt schildklierhormoon >
• Lichaam verbruikt meer energie dan normaal (bv. tijdens periode van groei) >
• Hoeveelheid schildklierhormoon neemt af >
• Hypothalamus geeft hypofyse opdracht om meer schildklierstimulerend hormoon af te geven >
• Schildklier maakt meer schildklierhormoon aan.

Afgifte in pieken

De hypofyse geeft niet de hele dag door hormonen in dezelfde hoeveelheid af. De afgifte gebeurt in pieken (of pulsen). Ieder hormoon heeft daarbij zijn eigen patroon. Ook is er een verschil tussen mannen en vrouwen. Een paar voorbeelden:

• Voor groeihormoon zijn er ongeveer 6 tot 8 pieken per 24 uur. Overdag wordt er maar weinig afgegeven, de grootste activiteit ligt in het begin van de nacht, na het slapengaan.
• Cortisol vertoont een duidelijk dag- en nachtritme. De grootste piek ligt in de ochtend, in de nacht wordt er heel weinig afgegeven.
• Het patroon voor LH hangt sterk samen met de vrouwelijke cyclus en beslaat ongeveer vier weken. Vlak voor de eisprong ligt de grootste piek.

“Mijn moeder zei het vroeger al: wie goed wil groeien, moet goed slapen. Als ik dan zo’n verhaal over groeihormoon hoor, tja, dan had ze het toch bij het rechte eind…”

In bepaalde perioden of levensfasen stijgt de hoeveelheid hormoon per piek en komen er meerdere pieken. Het lichaam heeft dan meer nodig van een bepaald hormoon. Bijvoorbeeld: LH, FSH en groeihormoon tijdens de puberteit, prolactine tijdens de periode dat er borstvoeding wordt gegeven.

Meer over de hypothalamus

Hierboven is beschreven hoe de hypothalamus de hypofyse aanstuurt. De hypothalamus heeft meer taken: het orgaan speelt een belangrijke en centrale rol in het lichaam. Het is onder meer betrokken bij het regelen van de lichaamstemperatuur, eetgedrag (dat wil zeggen: verzadigingsgevoel), dorstgevoel, slaap-waakpatronen, voortplantingsgedrag, de vecht- of vluchtreactie, emotioneel gedrag en geheugen.

Over de precieze rol en werking van de hypothalamus bij de mens is nog weinig bekend. De kennis die er wel is komt vooral voort uit onderzoek bij knaagdieren. Omdat de hypothalamus klein is, is het orgaan moeilijk zichtbaar op een hersenscan. De communicatie met andere delen van de hersenen is niet altijd hetzelfde, de intensiteit wisselt per periode – ook hierdoor is de functie moeilijk vast te leggen.

Duidelijk is in ieder geval dat de hypothalamus een belangrijke rol speelt in het dagelijks functioneren van de mens. Bij beschadigingen aan de hypothalamus gaat er veel mis. Daarom wordt dit orgaan wel eens de 'keizer van het lichaam' genoemd.

Meer informatie over de hypothalamus vindt u onder meer op de website van Hersenstichting Nederland: www.hersenstichting.nl.

“Ik las ergens dat de hypothalamus een soort verkeersleider is. Dat vind ik nou precies de goede uitdrukking! Hij zorgt ervoor dat alles in goede banen wordt geleid.”

Uitval hypothalamus

Als de hypothalamus zijn taken niet goed meer kan uitoefenen, kunnen er veel verschillende klachten ontstaan – net zoals wanneer de hypofyse uitvalt. Problemen met de hypothalamus komen soms voor bij hypofyseaandoeningen, met name bij craniofaryngeomen. Deze tumoren kunnen zo groot zijn dat ze druk uitoefenen op de hypothalamus. Ook bij de operatieve verwijdering van een craniofaryngeoom kan de hypothalamus beschadigd raken.

Door druk of beschadiging ‘werkt’ de hypothalamus niet goed meer. Dit kan leiden tot hormoonstoornissen, maar er kunnen ook andere klachten ontstaan. Enkele voorbeelden:

• Het ‘eetcentrum’ in de hypothalamus kan beschadigd raken. Dit leidt tot een constant hongergevoel. Mensen die hiermee te kampen hebben, eten soms zo veel dat ze last krijgen van ernstig overgewicht.
• Het slaap-waakritme kan verstoord raken.
• Het geheugen, met name het korte-termijn-geheugen, kan verstoord raken.
• Er kan sprake zijn van stemmingswisselingen.
• De regulering van de temperatuur is verstoord: iemand draagt bijvoorbeeld winterkleren in de zomer.

 “Dan is het hartje zomer, loopt iedereen te puffen van de hitte, en dan trekt mijn zoontje rustig een dikke trui aan!”