Overzicht

Psychostimulantia

De naam psychostimulantia wekt verwarring: mensen met ADHD stimuleren, dat is toch wel het laatste wat je wilt doen... De middelen die met deze term worden aangeduid stimuleren echter een deel van de hersenen dat bij mensen met ADHD te weinig actief is. Dit deel, dat wel eens wordt vergeleken met de rem van een auto, speelt een rol bij het reguleren van het gedrag. Het effect ervan bij mensen met ADHD is vaak dat ze geconcentreerder en rustiger worden. Om de vergelijking met de auto aan te houden: psychostimulantia stimuleren dus de rem.

Overzicht

• dexamfetamine (Amfexa, Dexamfetamine)
• methylfenidaat (Concerta®, Equasym®, Kinecteen®, Medikinet®, Methylfenidaat, Ritalin®)

Bijwerkingen

Psychostimulantia worden over het algemeen goed verdragen. Een deel van de bijwerkingen verdwijnt na een tijdje. In ongeveer één op de vijftig tot honderd gevallen zijn de bijwerkingen zo hinderlijk, dat het middel wordt gestaakt.

• Hoofdpijn. Deze bijwerking kan verminderen als u het medicijn inneemt tijdens het eten. Waarschuw uw arts als de bijwerking niet vermindert. Mogelijk kan hij of zij een andere dosering voorschrijven.
• Moeite met inslapen, slapeloosheid en rusteloosheid. Regelmatig wordt bij inslaapproblemen het middel melatonine voorgeschreven: een middel dat vaak goed inwerkt op het dag-nachtritme bij mensen met ADHD, die vaak avondmensen zijn. Dit gebeurt alleen als andere behandelingen niet helpen. Ook methylfenidaat in langwerkende vorm kan een oplossing zijn: er hoeft dan alleen 's ochtends één tablet te worden ingenomen. Als het medicijn net uitwerkt rond bedtijd en hierdoor problemen met inslapen ontstaan, kan een (halve) tablet kortwerkend methylfenidaat helpen om rust voor het inslapen te krijgen. Het is ook mogelijk om (in overleg met de arts) over te stappen op atomoxetine.
• Nervositeit.
• Slaperigheid, angst, duizeligheid en euforie (bij dexamfetamine). Hier heeft u de eerste week het meeste last van. Daarna wennen de meeste mensen aan deze bijwerkingen.
• Verminderde eetlust, waardoor gewichtsverlies kan optreden.
• Droge mond

Bijzonderheden

• Er zijn meerdere langwerkende vormen van methylfenidaat (Concerta®, Equasym®, Kinecteen®, Medikinet®, Methylfenidaat) verkrijgbaar. Deze geven de werkzame stof geleidelijk af. U doet dus langer met één tablet. Concerta®, Kinecteen® en een aantal vormen van methylfenidaat retard werken acht tot twaalf uur, Equasym® en Medikinet® en  methylfenidaat retard van de Regenboogapotheek vijf tot acht uur.
• De medicijnen met verlengde afgifte hebben voordelen. De medicijnen hoeven minder vaak te worden ingenomen. De langwerkende vorm vermindert ook reboundeffecten: het gedrag blijft stabieler. Dat maakt ze ook veiliger in het verkeer. De langwerkende vorm is zeker handig voor mensen die moeite hebben de medicijnen op de juiste tijd te nemen of die vergeetachtig zijn. Een nadeel is dat deze langwerkende preparaten niet vergoed worden door de basisverzekering: u moet hier extra voor verzekerd zijn. Informeer bij uw ziektekostenverzekeraar.
• Een aantal medicijnen mag niet zonder meer in combinatie met psychostimulantia worden gebruikt. De arts of psychiater die de middelen voorschrijft behoort dit na te gaan. Het geldt onder meer voor ritonavir (een middel tegen HIV-infectie of aids, Norvir®) en niet-selectieve MAO-remmers (middelen tegen depressie). Dit geldt ook, maar in mindere mate, voor moclobemide (een reversibele MAO-A-remmer).
• Dexamfetamine kan invloed hebben op de rijvaardigheid. De belangrijkste bijwerkingen die hierop invloed hebben zijn: nervositeit, slaperigheid en angst. Hoewel onder andere ook de alertheid wordt verhoogd, beïnvloedt dit alleen simpele prestaties. Zie voor meer informatie ook www.impulsenwoortblind.nl.
• Uit onderzoek blijkt overigens dat de rijvaardigheid van volwassenen met ADHD bij gebruik van psychostimulantia juist verbetert. Of u wel of niet kunt autorijden hangt ook af van uw (overige) klachten. Overleg zo nodig met uw arts.
• Alcohol versterkt de bijwerkingen. Omdat alcohol ook het beoordelingsvermogen beïnvloedt, kan drinken riskant zijn.
• Over het gebruik van psychostimulantia tijdens de zwangerschap is nog weinig bekend. Het is nog niet duidelijk of deze middelen een schadelijke werking op de ongeboren vrucht hebben. In de bestaande literatuur zijn hier geen aanwijzingen voor. Meld het in ieder geval aan uw arts en apotheker zodra u zwanger bent, of binnenkort wilt worden. In de meeste gevallen zal het gebruik van methylfenidaat en dexamfetamine tijdens de zwangerschap worden ontraden.
• Psychostimulantia stapelen zich op in de moedermelk. Gebruik deze middelen daarom bij voorkeur niet als u borstvoeding geeft of stop met de borstvoeding. Het kan dan schadelijk zijn voor de baby. Overleg dan met uw arts of apotheker.

Atomoxetine

Atomoxetine is het middel van tweede keuze in de medicamenteuze behandeling van ADHD bij volwassenen. Over de effecten op lange termijn is weinig bekend.

Overzicht

• atomoxetine (Strattera®)

Bijwerkingen

• Hoofdpijn en slaperigheid.
• Maag-darmklachten, zoals buikpijn, brandend maagzuur, verstopping, misselijkheid en braken. Misselijkheid kunt u proberen te voorkomen door het medicijn tijdens het eten in te nemen.
• Vermindering van eetlust, waardoor gewichtsverlies kan optreden.
• Een droge mond. Een droge mond kunt u bestrijden met ijsblokjes of suikervrije kauwgom. Verzorg uw gebit extra goed door tweemaal per dag met fluoridetandpasta te poetsen, want bij een droge mond is er een grotere kans op gaatjes en ontstekingen. Ga eventueel vaker naar de tandarts voor controle.

Bijzonderheden

• U mag atomoxetine niet gebruiken als u nauwe-kamerhoekglaucoom heeft, een oogaandoening.
• Over het gebruik van dit middel tijdens zwangerschap en borstvoeding is niet veel bekend. U kunt het daarom beter niet gebruiken als u zwanger bent of binnenkort wilt worden en als u borstvoeding geeft. Mogelijk kunt u (tijdelijk) overstappen op een ander medicijn. Overleg met de behandelaar die het middel voorschrijft.
• Het middel beïnvloedt de rijvaardigheid: u kunt zich vermoeid of slaperig voelen. Pas dus ook op met het bedienen van zware machines of riskante activiteiten. Neem alleen deel aan het verkeer als u zeker weet dat u geen last (meer) heeft van bijwerkingen.

Antidepressiva: bupropion en nortryptiline

Deze geneesmiddelen worden normaal gesproken gebruikt tegen depressie. Bupropion en nortriptyline zijn antidepressiva die bij volwassenen ook effectief zijn bij ADHD.

Bupropion en nortriptyline zijn geregistreerd voor depressie, maar niet voor ADHD. De middelen worden toegepast op basis van de bewezen werking of op basis van de mening van deskundigen.

Overzicht

• bupropion (Wellbutrin XR®)
• nortriptyline (Nortrilen®)

Bijwerkingen bij bupropion

Soms:

• Slapeloosheid. Heeft u hier last van, neem het medicijn dan niet vlak voor het slapengaan in. Wanneer u het medicijn één keer per dag gebruikt, neem het dan 's ochtends in. Wanneer u het medicijn twee keer per dag gebruikt, neem het dan 's ochtends en aan het einde van de middag in.
• Verhoogd risico op epileptische aanvallen. Dit geldt alleen voor mensen die eerder een epileptische aanval hebben meegemaakt. Overleg hierover met uw arts.

Bijzonderheden bij bupropion

• De lange werkingsduur van bupropion heeft duidelijke voordelen. Het vermindert reboundeffecten; het gedrag blijft stabieler. De lange werking is ook handig voor mensen die moeite hebben de medicijnen op de juiste tijd te nemen of die vergeetachtig zijn; het middel hoeft maar één keer per dag ingenomen te worden.
• Het gebruik van bupropion heeft door bepaalde bijwerkingen invloed op de rijvaardigheid. Deze bijwerkingen zijn wazig zien, duizeligheid, verwardheid en concentratiestoornissen. Rijd in ieder geval geen auto gedurende de eerste week dat u het middel gebruikt.
• Alcohol in combinatie met bupropion verhoogt de kans op concentratiestoornissen en op epileptische aanvallen. Beperk daarom het gebruik van alcohol en drink het liever niet. Mensen die overmatig alcohol gebruiken of ontwennen van alcohol mogen geen bupropion gebruiken.
• Bupropion heeft een wisselwerking met andere medicijnen die het reactievermogen verminderen. Bij deze medicijnen is vaak op de verpakking een gele waarschuwingssticker geplakt. Rijd geen auto als u naast bupropion een ander medicijn gebruikt dat het reactievermogen beïnvloedt.
• Sommige medicijnen tegen hiv en aids (efavirenz, lopinavir, nevirapine en ritonavir) verminderen de werking van bupropion. Uw arts zal de werkzaamheid van bupropion extra in de gaten houden.
• U kunt bupropion beter niet gebruiken als u zwanger bent. Bij gebruik tijdens de zwangerschap bestaat er een risico op een aangeboren hartafwijking bij het kind en het kind kan ontwenningsverschijnselen krijgen na de geboorte. Bovendien zijn er niet veel zwangere vrouwen die dit medicijn hebben gebruikt, zodat over de risico's nog niet veel bekend is. Overleg met uw arts.
• Bupropion komt in een kleine hoeveelheid in de moedermelk. Het is niet bekend of dit schadelijk is voor de baby. Overleg met uw arts.

Bijwerkingen bij nortriptyline

Regelmatig:

• Droge mond. Een droge mond kunt u bestrijden met ijsblokjes of suikervrije kauwgom. Verzorg uw gebit extra goed door tweemaal per dag met fluoridetandpasta te poetsen, want bij een droge mond is er een grotere kans op gaatjes en ontstekingen. Ga eventueel vaker naar de tandarts voor controle.
• Sufheid, slaperigheid, een verminderd reactievermogen en wazig zien. Deelname aan het verkeer en andere riskante activiteiten kunnen om deze redenen gevaarlijk zijn. Omdat deze bijwerkingen de eerste twee weken het sterkst zijn, is het verstandig in die tijd af te zien van autorijden en andere risicovolle activiteiten.
• Snelle hartslag. Vooral in het begin kunnen mensen last hebben van een snelle hartslag. Dat vinden veel mensen een vervelend gevoel. Meestal gaat dit vanzelf voorbij.
• Gejaagdheid, slapeloosheid en verwardheid. Dit komt niet veel voor, maar het zijn vervelende bijwerkingen. Een lagere dosis kan helpen. Als de problemen aanhouden is het vaak beter met het middel te stoppen.
• Verstopping (obstipatie). Zorg voor vezelrijke voeding en drink voldoende (2-3 liter per dag). Overleg met de arts als u veel last houdt van verstopping.
• Minder of soms juist meer zin in vrijen. Bij mannen: moeilijker krijgen van een erectie en zaadlozing. Bij vrouwen: moeilijker krijgen van een orgasme.
• Na enkele maanden: gewichtstoename. Let daarom goed op wat en hoeveel u eet: probeer matig te eten. U kunt uw huisarts om een verwijzing naar een diëtist vragen als u te veel aankomt.

Soms:

• Duizeligheid. U kunt duizelig worden, vooral als u opstaat. Het kan zijn dat uw bloeddruk is verlaagd. Overleg bij duizeligheid daarom met uw arts.
• Misselijkheid en braken. Deze bijwerkingen treden vooral op als u begint met dit middel. Neem het middel op een volle maag, dat kan het probleem verhelpen.
• Trillende handen. Uw handen kunnen gaan trillen. Als dit erg storend is kan uw arts de dosis verlagen of een ander medicijn proberen.
• Overmatig zweten. Als deze bijwerking erg hinderlijk is, geldt ook hier: probeer een lagere dosis of stap over op een ander medicijn.
• Moeilijk kunnen plassen. Dit komt vooral voor als u moeite met plassen heeft door een vergrote prostaat. Neem contact op met uw arts. Mogelijk is een ander medicijn geschikter voor u.

Bijzonderheden bij nortriptyline

• Sommige aandoeningen kunnen door nortriptyline verergeren. U kunt het daarom niet zonder meer gebruiken als u lijdt aan angina pectoris (pijn op de borst), verhoogde oogboldruk (glaucoom), epilepsie, een vergrote prostaat of porfyrie (een stofwisselingsziekte). Als u kort geleden een hartaanval heeft gehad, mag u het middel ook niet gebruiken. Neem in deze gevallen contact op met uw arts.
• Ritonavir is een middel tegen virusinfecties (zoals HIV) en kan de bijwerkingen van nortriptyline versterken. Overleg met uw arts. Hij of zij kan mogelijk de dosis aanpassen.
• Door sommige medicijnen kan de hoeveelheid nortriptyline in uw bloed te hoog worden. Dit geldt voor cimetidine (een medicijn tegen overtollig maagzuur), kinidine (een medicijn tegen hartritmestoornissen) en terbinafine (een medicijn tegen schimmelinfecties van de huid). Overleg met uw arts. Mogelijk kan een ander middel voorgeschreven worden.
• Nortriptyline heeft een licht tot matig negatieve invloed op de rijvaardigheid. De belangrijkste bijwerkingen die hier invloed op hebben zijn slaperigheid, duizeligheid en vermoeidheid. Of u wel of niet kunt autorijden hangt ook af van uw klachten. Overleg met uw arts.
• Tricyclische antidepressiva mogen niet zonder meer worden gebruikt in combinatie met andere middelen die het reactievermogen verminderen (middelen met een gele tekst op het etiket).
• Alcohol versterkt het versuffende effect van dit middel. Ook als u hier niets meer van merkt omdat u gewend bent geraakt aan dit middel, kunt u door het gebruik van alcohol erg suf worden. Beperk daarom het gebruik van alcohol en drink het liever niet.
• Nortryptiline komt in kleine hoeveelheden in de moedermelk terecht. Bij vrouwen die dit medicijn hebben gebruikt tijdens het geven van borstvoeding, zijn tot nu toe echter geen problemen bij het kind ontstaan. Overleg met uw arts: de ernst van uw aandoening moet worden afgewogen tegen de mogelijke risico's voor het kind.
• Bij gebruik van dit medicijn tijdens de zwangerschap kan het kind ontwenningsverschijnselen krijgen na de geboorte. Overleg met de arts: er moet een afweging worden gemaakt tussen de ernst van uw aandoening en de mogelijke risico's voor het kind.

Guanfacine

Dit middel heeft sinds 2016 de indicatie ADHD bij kinderen voor wie behandeling met psychostimulantia (methylfenidaat of dexamfetamine) niet geschikt is. Guanfacine is in het verleden geregistreerd geweest als middel tegen hoge bloeddruk.

Overzicht

• gunafacine (Intuniv®)

Bijwerkingen, bijzonderheden

Bij behandeling met guanfacine is een zorgvuldige dosering noodzakelijk omdat diverse bijwerkingen dosisafhankelijk zijn. Om dezelfde reden is een zorgvuldige controle nodig. Tijdens de instelling dient de arts alert te zijn op verlaagd bewustzijn, slaperigheid en sufheid, op een te lage bloeddruk en hartritmestoornissen. Tijdens het eerste jaar van de behandeling wordt u driemaandelijks gecontroleerd op deze bijwerkingen en op gewichtstoename. Er is in Nederland nog weinig ervaring met dit middel voor deze indicatie.