Hoofdklachten

Diagnose

Met hoofdklachten bedoelen we de kernsymptomen: de klachten die door huisartsen gebruikt worden om de diagnose Prikkelbare Darm Syndroom te stellen.

We volgen hierbij de zogenaamde NHG-standaard: de richtlijn die huisartsen gebruiken om de diagnose PDS te stellen, naast de zogenaamde Rome-IV-criteria. Er zijn nog andere richtlijnen die vooral worden gebruikt in wetenschappelijke onderzoeken naar PDS. Naast de NHG-standaard is er de Multidisciplinaire richtlijn voor de diagnose en behandeling van Prikkelbare Darm Syndoom uit 2011. U kunt deze lezen op de site van de PDSB.

Hoofdklachten

• buikpijn
• opgeblazen gevoel, opgezette buik, winderigheid
• verstopping en/of diarree
• slijm bij de ontlasting
• ‘drukpijnlijke' darm (als de arts op uw buik drukt, doen uw darmen pijn)

Buikpijn

De meest voorkomende klacht is buikpijn. De hevigheid van de pijn verschilt sterk. Bij sommige mensen is de pijn zo hevig dat ze niet weten hoe ze moeten zitten of liggen, terwijl de pijn bij anderen meer op de achtergrond blijft. Ook de plaats van de pijn verschilt. Bij veel mensen is het vooral pijn in de linker onderbuik, waar het laatste deel van de dikke darm ligt, maar de pijn kan overal in de buik voorkomen, ook hoog in de buik, waar het bovenste, dwarse deel van de dikke darm ligt, achter de maag. Overigens zegt de plaats waar u de pijn voelt niet veel over de oorzaak van de pijn.

Soorten pijn

De ene pijn is de andere niet. Soms is het een schrijnende pijn, soms een krampende pijn. Vaak gaat het om een stekende pijn, alsof er een hete naald door de hele buik gaat. Het is voor uw arts van belang dat u de pijn nauwkeurig omschrijft. Pijn is geen objectieve diagnose, het is simpelweg wat u zegt dat het is. Hoe nauwkeuriger u zegt wat het is, hoe meer u de arts helpt.

"Ik heb vaak ‘heen- en weerpijn': het gevoel dat de pijn heen en weer wordt geduwd in de darmen. Misschien heeft het te maken met een combinatie van verstopping en een ophoping van gassen, die tegen elkaar in werken..."

Een ingewikkelde klacht

Pijn is een ingewikkelde klacht. De pijn kan samenhangen met afwijkende bewegingen van de darm (krampen, oprekking door gas), maar meestal is pijn het gevolg van een toegenomen gevoeligheid van het maagdarmkanaal. Uit onderzoek blijkt dat mensen met PDS gevoeliger zijn voor prikkels in de darmen dan andere mensen: signalen die van de darmen naar de hersenen gaan worden door de hersenen eerder gezien als 'pijn'. Of: de signalen worden onderweg van darmen naar hersenen versterkt doorgegeven of versterkt in de hersenen waargenomen.

Dit heeft mogelijk te maken met de manier waarop hersenen zich kunnen aanpassen en kunnen vervormen, ook wel neuroplasticity (neuroplasticiteit). Uit onderzoek is gebleken dat langdurige chronische pijn gevolgen heeft voor de pijncentra in de hersenen. Het aantal zenuwcellen in die pijncentra neemt af, waardoor de centra zelf kleiner worden. Een effectieve behandeling van de pijnklachten kan er weer voor zorgen dat die centra groter worden.

Een andere verklaring voor pijn gaat uit van de nauwe samenwerking tussen de zenuwen in de darmwand en de hersenen, de ‘hersen-darm-as'. Dit is een soort snelweg van signalen die tussen de darmen en de hersenen heen en weer gaan. Het is voor te stellen dat bij een verstoring van dit ‘verkeer' problemen ontstaan, bijvoorbeeld een grotere pijngevoeligheid.

Omdat pijn zo ingewikkeld is, is deze niet eenvoudig te bestrijden. Om die reden worden meestal verschillende therapieën gecombineerd, bijvoorbeeld voedingsmaatregelen, medicijnen en ontspanningstherapie.

Opgeblazen gevoel, winderigheid

Veel mensen met PDS hebben een opgeblazen gevoel. De buik voelt strak en gespannen aan en kan opgezet zijn. Vaak gaat het opgeblazen gevoel samen met winderigheid. De darm is bij uitstek gevoelig voor uitzetten of uitrekken, bijvoorbeeld door gas of lucht in het darmkanaal. Bij mensen met PDS is de gevoeligheid voor rek en uitzetten van de darmwand toegenomen.

Het opgeblazen gevoel ontstaat door gasvorming in de darmen. Dat is op zichzelf een normaal verschijnsel: bij de afbraak van de voeding ontstaan bij iedereen darmgassen. Bij mensen met PDS kan deze gasvorming sterker zijn. Bovendien kan het zijn dat de verwerking van het gas - voor een belangrijk deel wordt het gas opgenomen in het bloed en via de longen uitgeademd - is vertraagd, zodat het gas langer in de darm blijft. Het gevolg is een opgeblazen gevoel en een opgezette buik. Door al het gas in de darmen kunnen deze van onderaf tegen de maag duwen waardoor u zich misselijk kunt voelen. Het gas kan ook opgesloten raken, door een verstopping en/of verkramping van de darm. Dat is erg pijnlijk.

Een opgeblazen gevoel kan ook het gevolg zijn van een grotere gevoeligheid van de darmen: een op zichzelf normale gasvorming kan door mensen met PDS worden ervaren als een opgeblazen gevoel. Dit verklaart waarom een opgeblazen gevoel kan voorkomen terwijl de buik niet altijd in omvang toeneemt.

Door de gasvorming in de darmen kunt u winderig worden, omdat de gassen zich een weg naar buiten zoeken. Winderigheid is een vervelende klacht omdat de meeste mensen het niet gepast vinden om winden te laten die anderen kunnen horen of ruiken. Bovendien kan er bij mensen die ook last hebben van diarree ontlasting meekomen.

Soms kunnen de gassen niet weg, door een verstopping of verkramping. Daardoor kan de druk in de darm oplopen en dat is vaak erg pijnlijk.

"In het begin wist ik niet zo goed wanneer ik winderig zou worden. Dat maakte me erg onzeker. Ik heb wel meegemaakt dat ik op de verkeerde momenten winden liet, in de trein of zo... Dan baal je hoor. Niet iedereen reageert dan even vriendelijk..."

Verstopping, diarree

De meeste mensen met PDS hebben problemen met de ontlasting: verstopping en/of diarree. Bij sommige mensen gaat het vooral om verstopping, bij anderen juist om diarree. Verstopping en diarree komen ook afwisselend voor.

Verstopping

Verstopping (obstipatie) wil zeggen dat u minder vaak ontlasting heeft dan gebruikelijk is en dat de ontlasting harder is dan normaal. Verstopping is een onaangename klacht, omdat het veel buikpijn veroorzaakt, maar ook omdat het de stoelgang pijnlijk maakt. Waarschijnlijk heeft de verstopping bij PDS te maken met een te langzame passage van de voeding door de darmen. Daardoor wordt er te veel vocht aan onttrokken, zodat de ontlasting te hard wordt.

De trage passage is waarschijnlijk het gevolg van een te sterk werkende knedende beweging van de darm - niet van een vertraagde voortstuwende werking. Hevige samentrekkingen kunnen de voortstuwing namelijk ook frustreren.

Diarree

Diarree wil zeggen dat u vaker dan gebruikelijk ontlasting heeft en dat deze dunner is dan normaal. Diarree is het tegenovergestelde van verstopping: de passage door de darm verloopt te snel, zodat de darmen onvoldoende vocht aan de ontlasting onttrekken en deze te dun blijft. De passage kan zelfs zo snel verlopen dat zeer plotseling een krachtige - en niet altijd te beheersen - aandrang ontstaat. Vaak gaat diarree gepaard met (erg pijnlijke) krampen, voornamelijk linksonder in de buik. Diarree kan ook ontstaan door verstopping. De ontlasting gaat bij langere verstopping rotten en wordt weer dun. Dit heet overloopdiarree.

Bijkomende klachten

Verstopping en diarree staan niet op zichzelf, maar veroorzaken vaak andere klachten. Aambeien zijn hiervan een voorbeeld: ze kunnen ontstaan door het persen bij obstipatie. Door harde of zeer geregelde ontlasting kunnen pijnlijke kloofjes (fissuren) in de anus ontstaan. Door deze klachten vinden mensen soms (helderrood) bloed op de ontlasting.

Het is niet verstandig om met aambeien of kloofjes in de anus te blijven rondlopen. Vooral kloofjes kunnen steeds ernstiger worden. Ga dus altijd naar de huisarts. Ga zéker naar de huisarts als u donkerder bloed in de ontlasting aantreft en/of als het bloedverlies langere tijd aanhoudt. In dat geval moet worden nagegaan wat de oorzaak is.

Slijm bij de ontlasting

Iedereen heeft wel eens slijmafscheiding bij de ontlasting. Veel slijm bij de ontlasting heeft te maken met irritatie van de darmwand, bijvoorbeeld door de hevige samentrekkingen van de darm of door harde ontlasting. De irritatie leidt tot extra slijmvorming en dit slijm kan met de ontlasting meekomen. In de dikke darm wordt vocht aan het slijm onttrokken. Het gebeurt soms dat het slijm daardoor zo sterk indikt dat het als een soort vliezen meekomt met de ontlasting. Veel mensen schrikken daar erg van, omdat het lijkt alsof de binnenkant van de darmen heeft losgelaten. Schrikken is echter niet nodig: de binnenkant van de darmen laat niet los.

Drukpijnlijke buik

Bij het lichamelijk onderzoek zal de huisarts via de buik druk uitoefenen op de darm. Bij mensen met PDS doet dit vaak pijn: hun buik is ‘drukpijnlijk‘. Dit wijst op een grotere pijngevoeligheid van de darmen. Deze grotere gevoeligheid voor pijn verklaart een deel van de PDS-klachten. Soms doet zelfs alleen het aanraken van de buik al pijn, zonder dat er druk gegeven wordt.

Dit verklaart ook dat de klachten vaak toenemen nadat er is gegeten en weer afnemen na ontlasting. Na het eten worden de darmen gevuld en neemt de druk op de darmwand toe. De klachten nemen dan toe. Na ontlasting worden de darmen geleegd en neemt de druk weer af. Ook de klachten nemen dan af.

Klachten na ontlasting

Het komt ook voor dat de pijnklachten juist toenemen na de ontlasting. Dit kan verschillende oorzaken hebben, bijvoorbeeld: ondanks de ontlasting blijft u aandrang houden, wat een heel vervelend gevoel geeft. Ook kunnen er door het passeren van de ontlasting beschadigingen aan de anus ontstaan, zoals kloofjes.