Definitie

Snel afleidbaar en/of erg druk, onnadenkend

De kortste omschrijving van ADHD is dat mensen met ADHD snel afleidbaar en/of erg druk en onnadenkend zijn. Er zijn dus drie hoofdkenmerken. Behandelaars gebruiken meestal andere woorden om deze kenmerken te beschrijven: snel afleidbaar noemen ze aandachtstekort, erg druk heet hyperactiviteit en onnadenkendheid heet impulsiviteit.

Zo is ook de afkorting ADHD beter te begrijpen. ADHD staat voor 'Attention Deficit/Hyperactivity Disorder'. Letterlijk vertaald is dat Aandachtsdeficiëntie-/Hyperactiviteitstoornis. Goed beschouwd is die naam niet helemaal correct: de impulsiviteit komt er niet in terug. In Nederland wordt ADHD wel eens uitgelegd als 'Alle Dagen Heel Druk', maar dat klopt nog minder: hyperactiviteit is maar één van de drie kenmerken (en niet altijd het meest uitgesproken).

Geen scherpe grens

Het lastige van de omschrijving is dat er geen scherpe grens is tussen normaal en abnormaal gedrag. Wanneer is een impulsief mens een heel impulsief mens? En wanneer is een heel impulsief mens iemand met ADHD? Ook bij de andere twee kenmerken is er geen scherpe grens: het is een glijdende schaal.

Om deze reden hebben behandelaars een definitie van ADHD afgesproken, de DSM-5-definitie. In deze definitie worden de drie hoofdkenmerken van ADHD beschreven aan de hand van concrete gedragingen, zoals slordigheid, niet luisteren, vaak dingen kwijtraken enzovoort. Iemand die gedurende langere tijd een bepaald aantal van deze gedragingen vertoont, heeft ADHD. Door deze afspraak kunnen behandelaars de diagnose ADHD stellen.

Onderverdeling

De drie hoofdkenmerken gaan niet altijd op dezelfde manier samen. De meeste mensen met ADHD hebben alle drie hoofdkenmerken. Er zijn echter ook mensen die vooral erg druk zijn en mensen die vooral snel afleidbaar zijn.

Die laatste groep wordt soms aangeduid met ADD, van 'Attention Deficit Disorder', dus aandachtstekortstoornis. Er zijn aanwijzingen dat dit type vaker voorkomt bij meisjes en vrouwen. Misschien heeft dat te maken met een algemener verschil tussen jongens en meisjes: jongens zijn in de manier waarop ze zich uitdrukken meer naar buiten gericht (externaliserend), meisjes meer naar binnen (internaliserend).

Verschillen per leeftijdsgroep

De DSM-5 definitie houdt er rekening mee dat de kernsymptomen van ADHD steeds dezelfde blijven, maar dat de uitingsvorm met de leeftijd verandert. Er zijn verschillen tussen heel jonge en al wat oudere kinderen: vaak worden kinderen rond hun twaalfde lichamelijk iets rustiger, al blijft de ADHD meestal wel bestaan.

ADHD blijft vaak ook nog op volwassen leeftijd bestaan. Bij volwassenen is het gedrag vaak niet opvallend druk, zoals bij kinderen. Wel kunnen ze erg chaotisch en rusteloos zijn. Hun ADHD komt vaak aan het licht door zaken als altijd te laat komen, steeds conflicten hebben, relatieproblemen, neiging tot verslaving, van de ene baan naar de andere gaan enzovoort.

Bijkomende problemen

ADHD staat meestal niet op zichzelf. Bij ongeveer driekwart van alle volwassenen met ADHD zijn er nog andere problemen. Het gaat vooral om slaapproblemen (75%), autismespectrumstoornissen (50%), depressie (30 - 50%, met name winterdepressie), verslaving (20 - 45%), angststoornissen (20 - 30%), persoonlijkheidsstoornissen (5 - 25%) en ticstoornissen (10%).

Slaapproblemen

Slaapproblemen komen sowieso veel voor maar nog vaker bij ADHD. Het kan om van alles gaan: sommige mensen slapen moeilijk in, anderen worden erg vroeg wakker. Op den duur kunnen slaapproblemen leiden tot uitputting.

Autismespectrumstoornissen

Bij deze stoornissen zijn er afwijkingen in de omgang met andere mensen en de communicatie. Het is voor deze mensen moeilijk zich in te leven in anderen. Ze kunnen niet goed inschatten wat anderen voelen en denken. Een ander kenmerk is vaak dat ze herhalend, dwangmatig gedrag vertonen.

Depressie

Depressie wil zeggen dat u langere tijd ongewoon somber en lusteloos bent. Vaak is er geen duidelijke reden aan te wijzen waarom dit zo is. ADHD kan een rol spelen, maar dat is niet altijd zo: depressie kan veel verschillende oorzaken hebben.

Verslaving

Bij mensen met ADHD komt het gebruik van alcohol en andere verslavende middelen vaker voor dan bij anderen. Dat gebruik kan leiden tot een verslaving. Elders geven we meer informatie over verslaving.

Angststoornissen

Bij angststoornissen kunt u denken aan paniekaanvallen, overdreven angstig gedrag, dwangmatigheden en fobieën. Deze komen bij kinderen met ADHD ook al vaker voor.

Persoonlijkheidsstoornis

Een persoonlijkheidsstoornis wil zeggen dat iemand bepaalde karaktertrekken heeft die in de omgang met anderen steeds opnieuw problemen veroorzaken. Een voorbeeld is extreem wantrouwen. Dat wantrouwen maakt het onmogelijk duurzame relaties te hebben, leidt tot valse beschuldigingen, conflicten enzovoort. Bij een combinatie van een aantal van dat soort trekken is sprake van een persoonlijkheidsstoornis.

Bij een beperkt aantal volwassenen met ADHD is daarnaast ook sprake van een antisociale persoonlijkheidsstoornis. Kenmerken daarvan zijn roekeloos en agressief gedrag, veel liegen om eigen bestwil en een ongeregeld leven. Mensen met deze stoornis zijn relatief vaak crimineel. Ze tonen geen spijt over de narigheid (kwetsen, mishandelen, bestelen) die ze bij anderen veroorzaken. Deze mensen hadden al in hun kindertijd ook al meer ernstige gedragsproblemen.

Ticstoornissen

Bij een ticstoornis maken mensen plotselinge, 'vreemde' bewegingen (motorische tic) of geluiden (vocale tic). Voorbeelden zijn: knijpen met de ogen of trekken met de mond, kuchen of snuiven, dingen (moeten) aanraken, bepaalde woorden of zinnen zeggen.